Kimyo sanoat chiqindilarini kimyoviy qayta ishlash texnologiyasini ishlab chiqish (Qo‘ng‘irot soda zavodi misolida)
Ushbu dissertatsiya avtoreferati Oʻzbekiston Milliy universiteti tomonidan bajarilgan bo'lib, unda Namangan muhandislik-texnologiya instituti huzuridagi ilmiy kengash DSc.03/29.08.2023.K/T.66.02 raqamli ilmiy kengashda himoya qilinadi. Tadqiqot ishi Oʻzbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasida B2022.4.PhD/T3231 raqam bilan roʻyxatga olingan. Asosiy maqsad — Qoʻngʻirot soda zavodi chiqindilari — distiller suyuqligini kimyoviy qayta ishlash orqali kaltsiy peroksid olish va uni sellyulozani oqartirishda qoʻllash texnologiyasini ishlab chiqishdan iborat. Tadqiqotning ilmiy yangiligi shundaki, birinchi marta kaltsiy peroksid olish va undan sellyulozani oqartirishda foydalanish usullari ishlab chiqilgan va amaliyotga tatbiq etilgan. Tadqiqot natijalari Oʻzbekiston Respublikasidagi oliy oʻquv yurtlarida noorganik moddalar texnologiyasi ixtisosligi boʻyicha kadrlar tayyorlashda qoʻllanilib kelinmoqda.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zaruriyati: Aholi sonining oʻsib borishi bilan oziq-ovqat mahsulotlariga boʻlgan talab ortib bormoqda. Noorganik moddalarning oʻrni beqiyos boʻlib, kimyo sanoati chiqindilarini qayta ishlash texnologiyasini takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. Kaltsinatsiyalangan soda ishlab chiqarishda hosil boʻladigan chiqindilarni qayta ishlash va undan foydali mahsulotlar olish ekologik havfsizlikni oshirishga yordam beradi.
- Tadqiqotning Respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Mazkur tadqiqot respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining VII. Kimyo, kimyoviy texnologiyalar va nanotexnologiyalar ustuvor yoʻnalishiga muvofiq bajarilgan.
- Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Kaltsilangan soda ishlab chiqarish chiqindilarini qayta ishlash boʻyicha jahonda koʻplab ilmiy izlanishlar olib borilgan. Jumladan, distiller suyuqligini kimyoviy qayta ishlash, undan kaltsiy peroksid olish va uni sellyulozani oqartirishda qoʻllash boʻyicha tadqiqotlar mavjud.
- Tadqiqotning maqsadi: Qoʻngʻirot soda zavodi chiqindisi — distiller suyuqligini kimyoviy qayta ishlash orqali kaltsiy peroksid olish va uni sellyulozani oqartirishda qoʻllash texnologiyasini ishlab chiqish.
- Tadqiqotning vazifalari: Chiqindi suyuqligining kimyoviy tarkibi va sifatini aniqlash, ion almashinish xromatografiyasi usuli bilan tozalash, koagulyantlar yordamida tozalash jarayonini oʻrganish, kaltsiy peroksid olish texnologiyasini ishlab chiqish va uni sellyulozani oqartirishda qoʻllash.
- Tadqiqot usullari: Fotometrik, spektrofotometrik, Mass-spektrometrik analiz (ICP-MS), IQ spektroskopik, rentgenfluoressent tahlili usullaridan foydalanilgan.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Birinchi marta kaltsiy peroksid olish va uni sellyulozani oqartirishda qoʻllash usuli ishlab chiqilgan, koagulyatsiya jarayoni orqali tozalashning samarador kontsentratsiyasi aniqlangan.
- Tadqiqotning amaliy natijalari: Olingan kaltsiy peroksidi sellyulozani oqartirishda yaxshi natija bergan. Ushbu usulni Oʻzbekiston oliy oʻquv yurtlarida foydalanish mumkin.
- Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Qoʻngʻirot soda zavodi atrofidagi ekologik muhitni yaxshilash uchun ilmiy natijalar asosida ishlar amalga oshirilgan.
- Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi: Natijalar 6 ta xalqaro va respublika ilmiy-amaliy anjumanlarida muhokama qilingan.
- Tadqiqot natijalarining e'lon qilinganligi: Dissertatsiya mavzusi boʻyicha jami 20 ta ilmiy ish chop etilgan, shundan 4 ta maqola tavsiya etilgan nashrlarda nashr etilgan.
- Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi: Dissertatsiya kirish, toʻrtta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati va ilovalardan iborat. Hajmi 101 betni tashkil etadi.
- Asosiy mazmuni: Birinchi bobda kaltsiylangan soda ishlab chiqarishning holati, chiqindilarni qayta ishlash usullari koʻrib chiqilgan. Ikkinchi bobda distiller suyuqligining kimyoviy tarkibi va tahlili, uchinchi bobda esa uni koagulyatsiya usuli orqali qayta ishlash, toʻrtinchi bobda kaltsiy peroksid olish texnologiyasi va sellyulozani oqartirishda qoʻllanilishi haqida maʼlumot berilgan.