Applikativ model va derivatsion jarayon
Ushbu dissertatsiya avtoreferati, Oʻzbek tilida sintaktik qurilmalarning kengayishi va ularning derivatsion xususiyatlari "applikativ model" asosida tadqiq etilgan. Tadqiqotda "applikativ model" tushunchasi, uning leksik va sintaktik derivatsiyadagi oʻrni, murakkab sintaktik qurilmalar va abzatslarning shakllanishidagi roli hamda matn lingvistikasidagi ahamiyati tahlil qilingan.
Asosiy mavzular
- Applikativ model va derivatsiya nazariyasi: Dissertatsiyaning birinchi bobida "Applikativ model va leksik-sintaktik derivatsiya nazariyasi" deb nomlangan. Unda "Sistem аппликации va моделирование" paragarrafida modellashtirish, applikativ model muammolari jahon tilshunosligining dolzarb masalasi ekanligi, universal grammatikani taqozo etishi va qoʻllanish obyekti konkret til bilan bogʻliq ekanligi yoritilgan. Shuningdek, applikativ modelning yaratuvchanlik kuchi va sinergetik imkoniyati dalillangan. Sintaktik va leksik derivatsiya tamoyillarining umumiy talqini berilgan.
- Applikativ model va kichik derivatlar shakllanishi: Ikkinchi bobda "Applikativ model va kichik derivatlar shakllanishi" mavzusida applikativ modelning leksik derivatsiyaga munosabati, soʻz birikmalari va gaplarning shakllanishidagi roli yoritilgan. Leknik derivatsiyada applikativ modelning tutgan oʻrni tahlil qilingan. So'z birikmalarining derivatsion jarayoni, jumladan, murakkab sintaktik qurilmalar va matn derivatsiyasida applikativ modelning mavqei aniqlangan.
- Applikativ model va sintaktik qurilmalar derivatsiyasi: Uchinchi bobda "Applikativ model va sintaktik qurilmalar derivatsiyasi" mavzusida applikativ model va gapga xos semantik-sintaktik transformatsiya yoritilgan. Gap sintaktik shaklining kengayishida affikslarning mavqeyi katta ekanligi, murokkab sintaktik qurilmalar (MSQ) ning derivatsiyasi va bunda applikativ modelning oʻrni tahlil etilgan.
- Applikativ model va matn derivatsiyasi: To'rtinchi bobda "Applikativ model va matn derivatsiyasi" mavzusida matn kategoriyalari, matnning kommunikativ tabiati va pragmatik funksiyalari, matnning bog'lanishi hamda abzas derivatsiyasi tahlil qilingan. Matnning har bir segmenti (abzas) ning oʻzi derivatsiya operandi sifatida qaralib, uning mejakabzatsiyadagi oʻrni tahlil etilgan.