G‘o‘zа nаvlаri bilаn yovvoyi tur hаmdа introgressiv shаkllаr F 1 – F 2 durаgаylаridа qimmаtli xo‘jаlik belgilаrining irsiylаnishi
Ushbu dissertatsiya avtoreferati «Oʻzbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasida B2024.2.PhD/B1201 raqam bilan roʻyxatga olingan va Andijon davlat universiteti tomonidan bajarilgan. Asosiy mavzu gʻoʻza navlari bilan yovvoyi tur hamda introgressiv shakllarning F1-F2 avlodlarida qimmatli xoʻjalik belgilarining irsiylanishi va bu belgilarning korrelyatsion bogʻliqligini oʻrganishdan iborat. Tadqiqotda gʻoʻza oʻsimligining genetika va seleksiyasi boʻyicha ilmiy tadqiqotlar, duragaylash, fenologik kuzatuvlar, qiyosiy morfologiya va genetik-statistika tahlillarining zamonaviy usullaridan foydalanilgan. Tadqiqot natijalari asosida yangi gʻoʻza navlarini yaratishda dastlabki manba sifatida foydalanish mumkin boʻlgan rekombinant manbalar ajratilgan.
Asosiy mavzular
- Gʻoʻza navlari bilan yovvoyi tur hamda introgressiv shakllarni duragaylashda belgilarning irsiylanishi: Ushbu bobda gʻoʻza duragaylarida duragay koʻsak tugilishi, koʻsakda toʻliq urugʻlar tugilish va mahsuldorlik koʻrsatkichlari, qimmatli xoʻjalik belgilari va ayrim morfobiologik belgilari irsiylanishi va korrelyatsion bogʻliqligi boʻyicha olingan ilmiy va amaliy natijalar batafsil bayon etilgan.
- Tadqiqot oʻtkazish sharoiti, manbai va uslublari: Bu bobda tadqiqot materiali, tajriba o'tkazish joyi va sharoitlari, izlanishlarda foydalanilgan uslublar to'g'risida qisqacha bayon qilingan.
- Gʻoʻza navlari bilan yovvoyi tur va introgressiv shakllar F1-F2 duragaylarida qimmatli xoʻjalik belgilarini irsiylanishi: Bu bobda bitta koʻsakdagi paxta vazni belgisi irsiylanishi tahlillari keltirilgan. F₁ duragay oʻsimliklardagi «bitta koʻsakdagi paxta vazni» belgisi taxlillariga asosan, retsiprok chatishtirish ishlarida ashyolarning resipient yoki donor oʻsimlik sifatida ishtiroki bitta koʻsakdagi paxta vaznini birinchi avlodda irsiylanish natijalariga katta ta'sir etmasligi aniqlangan.
- Gʻoʻza navlari bilan yovvoyi tur va introgressiv shakllarining morfobiologik belgilarining irsiylanishi va korrelyatsion bog'liqligi: Bu bobda gʻoʻzada gulning umumiy uzunligi, barg shakli, poya rangining irsiylanishi va qimmatli xoʻjalik belgilar bilan korrelyatsion bog'liqligi, hamda korrelyatsion bog'liqlikdan foydalanishning ahamiyati boʻyicha tahlillar keltirilgan.
- XULOSA: Tadqiqotlar natijasida gʻoʻza navlari bilan yovvoyi tur hamda introgressiv shakllar F1-F2 duragaylarida qimmatli xoʻjalik belgilarining irsiylanishi va korrelyatsion bogʻliqligi boʻyicha quyidagi xulosalar taqdim etilgan: Retsiprok va pogʻona duragaylash asosida olingan F₁ oʻsimliklari koʻsak toʻliq urugʻlarning tugilish foizini oʻzgaruvchanlik amplitudasi tor diapozonli ekanligi, variatsion koeffisientning kichikligi va ijobiy o'ta dominantlik aniqlangan.
- TAVSIYALAR: Tadqiqot natijalari asosida yangi gʻoʻza navlarini yaratishda dastlabki manba sifatida foydalanish mumkin boʻlgan rekombinant manbalar ajratilgan hamda bu maqsadlarda retsiprok va pogʻonali chatishtirish usullaridan foydalanish tavsiya etiladi.