Aminoguruh tutgan organik birikmalar bilan modifikatsiyalangan vermikulit asosida organo-noorganik sorbentlar olish texnologiyasini ishlab chiqish
Ushbu dissertatsiya avtoreferati "Aminoguruh tutgan organik birikmalar bilan modifikatsiyalangan vermikulit asosida organo-noorganik sorbentlar olish texnologiyasini ishlab chiqish" mavzusida bo'lib, unda muallif Xolmurodova Saboxat Almaxmatovna Termiz davlat universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi DSc.03/31.01.2023.K/T.78.01 raqamli Ilmiy kengash asosida falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasini himoya qilishga tayyorlangan. Avtoreferatda tadqiqotning dolzarbligi, uning dunyo va respublika fan va texnologiyalarining ustuvor yo'nalishlariga mosligi, muammoning o'rganilganlik darajasi, tadqiqotning maqsadi va vazifalari, ilmiy yangiligi, amaliy ahamiyati hamda qo'llanilishi haqida batafsil ma'lumot berilgan. Tadqiqot natijalari bo'yicha bir qator ilmiy ishlar chop etilgan va xalqaro anjumanlarda taqdim etilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Kimyo sanoatining rivojlanishi natijasida hosil bo'ladigan chiqindilar, ayniqsa og'ir metallarning atrof-muhitga chiqarilishi ekologik muammo tug'diradi. Shu sababli, oqova suvlardan og'ir metallarni ajratib olish uchun organik va noorganik materiallar asosida ko'p funksiyali sorbentlar yaratish dolzarb ilmiy yo'nalish hisoblanadi. Tadqiqotda yuqori samaradorlikka ega, ekologik xavfsiz va iqtisodiy jihatdan maqbul sorbentlarni ishlab chiqarish muhim ahamiyat kasb etishi ta'kidlangan.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning asosiy maqsadi aminoguruh tutgan organik moddalar bilan modifikatsiyalangan vermikulit asosida organo-noorganik sorbentlar olish texnologiyasini ishlab chiqish va qo'llashdan iborat. Tadqiqotning vazifalari sifatida vermikulitni termik va mikroto'lqinli usulda kengaytirish, kimyoviy faollantirish, organik moddalar bilan modifikatsiyalash, olingan sorbentlarning kimyoviy va termik barqarorligini aniqlash, mis (II) ionlarini ajratib olish va sorbsiya jarayonini tadqiq qilish, hamda texnik-iqtisodiy samaradorligini asoslash belgilangan.
- Ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati: Tadqiqotning ilmiy yangiligi sifatida vermikulitni kengaytirishning maqbul sharoitlari, uning sirt yuzasining kislota konsentratsiyasiga bog'liq holda kengayishi, yangi polifunksional sorbentlarning olinishi va ularning Cu(II), Zn(II), Ni(II) ionlariga nisbatan statik va dinamik almashinish sig'imlari aniqlangan. Amaliy ahamiyati esa olingan sorbentlardan mahalliy gidrometallurgiya korxonalari chiqindi eritmalari va oqova suvlarni tozalashda foydalanish imkoniyatlarini oshirishga xizmat qilishi ko'rsatilgan.
- Tadqiqot natijalarining amaliyotga joriy etilishi: Yangi sorbentlar "Muborak gazni qayta ishlash zavodi" MCHJ amaliyotiga joriy qilingan. Natijada ishlab chiqarishdagi chiqindi suvlar tarkibidan og'ir metallarni ajratib olish imkonini bergan. Shuningdek, ushbu sorbentlar tabiiy gazni nordon komponentlardan tozalash jarayonida hamda oqova suvlar tarkibidagi og'ir metall ionlarini ajratish bo'yicha ijobiy xulosalar olindi va ishlab chiqarishga joriy etildi.