Qadimgi turkiy folklor va ularning tarjimalaridagi o'ziga xos xususiyatlar (Mahmud Koshg'ariyning “Devonu lug'at-it turk” asaridagi maqol va hikmatli so'zlar misolida)
Ushbu dissertatsiya "Devonu lug'at-it turk" asaridagi maqol va hikmatli so'zlar tarjimasining ingliz, rus va o'zbek tillaridagi lingvokulturologik tahliliga bag'ishlangan. Tadqiqotda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qator farmonlari va qarorlari asosida "Devonu lug'at-it turk" asarining tarjimalaridagi kamchiliklar aniqlanib, ularni bartaraf etish bo'yicha ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Asosiy mavzular
- Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon tilshunosligi va tarjimashunosligida qadimgi turkiy tilda bitilgan nodir yozma manbalar, xususan, maqollar va hikmatli so'zlar, xalqimizning madaniy hayoti, urf-odatlari va dunyoqarashini oʻrganishda alohida ahamiyatga ega. Mahmud Koshg'ariyning “Devonu lugʻat-it turk” asari qadimgi turkiy xalqning urf-odatlari, sharqona falsafasi va ma'naviy boyliklarini aks ettirgan holda, turkologiya, paremiologiya va tarjimashunoslik uchun dolzarb tadqiqot manbasi hisoblanadi. Asar mazmunini zamonaviy Yevropa tillariga adekvat tarzda tarjima qilish masalalari ilmiy izlanishlar uchun muhim yoʻnalishdir.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning maqsadi – “Devonu lugʻat-it turk” asaridagi maqol va hikmatli soʻzlarning ingliz, rus hamda oʻzbekcha tarjimalarining asliyatga adekvatligini lingvokulturologik jihatdan tadqiq qilish orqali tarjimalarga ilmiy baho berish. Tadqiqotning vazifalari – oʻzbek va jahon tarjimashunosligida maqol va hikmatli soʻzlarning tarjimalari muammolarini tahlil qilish; tarjimalar jarayonida ulardagi maqol va hikmatli soʻzlarning tub mohiyatini notoʻgʻri idrok qilinishiga sabab boʻluvchi omillarni aniqlash; tarjima qilishda mutarjimlar foydalangan tamoyillarni aniqlash asosida amalga oshirilgan tarjima ishlariga qiyosiy baho berish; yanglish tarjima qilingan maqol va hikmatli soʻzlarni asliyatga asoslangan holda tahlil qilish.
- Tadqiqot obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti sifatida S.Mutallibovning oʻzbekcha, Q.Sodiqovning oʻzbekcha qayta ishlangan nashri, R.Denkoffning inglizcha, A.Auezovaning ruscha tarjimalari tanlangan. Tadqiqot predmeti – “Devonu lugʻat-it turk” asaridagi maqol va hikmatli soʻzlarning ingliz, rus va oʻzbekcha tarjimalarining asliyatga adekvatlik muammosining lingvokulturologik tavsifidan iborat.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: R.Denkoff va A.Auezova tarjimalaridagi asliyatga nisbatan yanglish leksik birliklarning qoʻllanilishiga asliyat matni va tarjima tili oʻrtasidagi madaniy va diniy qarashlarning farqliligi asosiy sabab ekani aniqlangan; R.Denkoff maqol va hikmatli soʻzlarning mohiyatini yanada yaqqol koʻrsatish maqsadida aksar oʻrinlarda konkretlashtirish tamoyilidan foydalanganligi aniqlangan.
- Tadqiqotning amaliy natijalari: Tadqiqot natijalari tilshunoslikning paremiologiya, dialektologiya, lingvokulturologiya kabi tarmoqlariga, tarjimashunoslikning esa tarjima lingvistikasi, kognitiv tarjimashunoslik kabi yoʻnalishlariga doir oʻquv adabiyotlari yaratishga xizmat qiladi; tavsiyaviy yechimlar va yangicha tarjima metodlari sohaga doir ilmiy tadqiqotlarning nazariy-metodologik qismini boyitishga oʻz hissasini qoʻsha oladi.