Abdulla Qodiriyning kichik janr asarlari leksikasining ma’noviy-uslubiy xususiyatlari

Ushbu dissertatsiya avtoreferati Oʻzbekiston Respublikasi Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Ilmiy darajalar beruvchi DSc.03/30.12.2019.Fil.91.01 raqamli Ilmiy Kengash tomonidan tasdiqlangan, filologiya fanlari doktori (PhD) dissertatsiyasini oʻz ichiga oladi. Dissertatsiya mavzusi – Abdulla Qodiriyning kichik janr asarlarining leksik-semantik va uslubiy xususiyatlarini tadqiq qilishga bagʻishlangan. Unda janrning lingvistik xususiyatlari, leksik birliklarning qoʻllanilishi, semantik-stilistik vositalarning funksional-uslubiy imkoniyatlari hamda oʻziga xosliklari tahlil qilingan. Kitobda Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining til siyosati va taʼlimni rivojlantirishga oid qarorlari va farmonlari asosida tadqiqotning dolzarbligi va ilmiy yangiligi asoslangan. Tadqiqotning oʻrganilganlik darajasi, muammoning dolzarbligi, ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati hamda tadqiqot natijalari batafsil yoritilgan.

Asosiy mavzular

Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon tilshunosligida milliy tillar tarixiy taraqqiyotini tadqiq etish, badiiy asar tili orqali lisoniy birliklarning nutqiy voqelanishini tavsiflash, muayyan adib badiiy ijodining leksik-semantik, semantik-stilistik, lisoniy-badiiy, lingvomadaniy xususiyatlarini ilmiy oʻrganish asosida adabiy til tadrijiy taraqqiyotini ochib berish va ularni ilmiy asoslash ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Oʻzbek tilshunosligida bugungi kunda amalga oshirilayotgan tadqiqotlarda adabiy til taraqqiyoti bosqichlarini kompleks oʻrganish muhim ahamiyatga ega. Oʻzbek tilshunosligi oʻzining keyingi davr rivojida oʻzbek milliy tili, adabiy tilining avvallari shoʻroviy mafkura taʼsirida chetlab oʻtilgan, tadqiq qilinmagan yoki yuzaki, bir tomonlama, odatda, qoralab tadqiq qilingan bosqichlarini, ayniqsa, oʻtgan asrning 20-30-yillar davrini oʻrganishga alohida eʼtibor qaratmoqda.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Tadqiqot respublika fan va texnologiyalar hamda innovatsion rivojlanishining I. “Axborotlashgan jamiyat va demokratik davlatni ijtimoiy, huquqiy, iqtisodiy, madaniy, maʼnaviy-maʼrifiy rivojlantirishda innovatsion gʻoyalar tizimini shakllantirish va ularni amalga oshirish yoʻllari” ustuvor yoʻnalishiga muvofiq amalga oshirilgan.
Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Abdulla Qodiriyning ijodi barcha davrlarda ham tadqiqotchilarning diqqatini oʻziga jalb qilib kelgan. Bajarilgan ishlarining aksariyati adabiyotshunoslik yoʻnalishida boʻlib, asosan yozuvchining mahorati, “Oʻtkan kunlar” romanining badiiy xususiyatlari va tahliliga bagʻishlangan. Mustaqillik yillarida Abdulla Qodiriyning tilshunoslik merosi, yaratgan asarlarining til xususiyatlarini oʻrganish boʻyicha salmoqli ishlar amalga oshirildi. Ular qatorida A.Boboniyozov, Z.Choriyeva, L.Jalolova ilmiy izlanishlari uchun adibning “Oʻtkan kunlar” romani asosiy tadqiq obyekti boʻlgan. X.Qodirova tadqiqotida Abdulla Qodiriy asarlaridagi evfemik va disfemik vositalarning lingvistik xususiyatlari hamda adibning ulardan foydalanish mahorati oʻrganilgan.
Dissertatsiya mavzusining asosiy mazmuni: Kirish qismida dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati asoslangan, tadqiqotning maqsad va vazifalari, obyekti, predmeti, respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlariga bogʻliqligi koʻrsatilgan, ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati yoritilgan, tadqiqotning joriylanishi, nashr etilgan ishlar va dissertatsiya tuzilishi haqida maʼlumot berilgan. Birinchi bob “Oʻzbek tilshunosligida badiiy asar tilining ilmiy muammo sifatida oʻrganilishi” deb nomlangan. Ikkinchi bob “Badiiy asar tili tadqiqotlari tavsifi”ni oʻz ichiga oladi. Uchinchi bob esa “Abdulla Qodiriy asarlari til xususiyatlarining oʻrganilishi”ni tahlil qiladi.