CdSeхS 1-х va CdТe:In asosidagi polikristall plyonkalarning fotoelektrik va fotovol‘taik xossalariga ionlar termo-maydon migratsiyasining ta‘siri

Fizika-matematika fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasining avtoreferati. Ushbu tadqiqot CdSexS1-x qattiq qorishmalar va legirlangan CdTe:In asosidagi yupqa polikristall plyonkalarning fotoelektrik va fotovoltaik xossalariga ionlar termo-maydon migratsiyasining ta'sirini oʻrganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda bu materiallarning optimal texnologik rejimlarini aniqlash va ularning yangi fundamental fotoelektrik xususiyatlarini oʻrganish maqsad qilingan.

Asosiy mavzular

Kirish: Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zaruriyati, Oʻzbekiston Respublikasi fan va texnologiyalarni rivojlantirishning ustuvor yoʻnalishlariga mosligi, muammoning oʻrganilganlik darajasi, maqsad va vazifalari, tadqiqot ob'ekti, predmeti, usullari, ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati bayon etilgan.
I bob. "Kadmiy xalkogenidlari asosidagi plyonkalarining fotooʻtkazuvchanligi va fotovoltaik xususiyatlari boʻyicha tadqiqotlarning hozirgi holati": Bobda CdSe, CdS dan fotosezuvchan plyonkalarni ishlab chiqarish va ularni oʻrganish texnologiyasi hamda CdTe fotovoltaik plyonkalari haqida mavjud adabiyotlar tahlil qilingan. Yupqa polikristalli plyonkalarni olish texnologiyasi va ularning xususiyatlarini oʻrganish masalalari koʻrib chiqilgan. Ma'lum elektr oʻtkazuvchanlik mexanizmlari, fotooʻtkazuvchanlikning xarakterli xususiyatlari va plyonka tuzilmalarining fotovoltaik xususiyatlari oʻrganilgan.
II bob. "CdSexS1-x va CdTe:In plyonkalarini olish texnologiyasi va ularni oʻrganish usullarini ishlab chiqish": Bobda fotosezuvchan plyonkalarni olish texnologiyasi masalalari koʻrib chiqilgan. CdSe, CdSexS1-x dan fotosezgir plyonka olish usuli, yangi tayyorlangan plyonkani kvaziberk kamerada, havoda CdCl2 yoki CuCl2 ishtirokida TIB usuli ishlab chiqilgan. CdTe:In plyonkalarini indiy bilan legirlashning oʻziga xos xususiyatlari va uning fotovoltaik xususiyatlarini sezgirlash kinetikasi bayon qilingan.
III bob. "Fotosezgir CdSexS1-x plyonkalarining elektrofizik va fotoelektrik xossalarini oʻrganish": Bobda nuqtaviy markazlarining termo-maydon migratsiyasi sharoitida fotooʻtkazuvchanlik sezgirligining kinetikasi, yangi tayyorlangan va optimal sezgirlikka ega CdSexS1-x qattiq qorishmasidan tayyorlangan polikristall plyonkalarning LAX ga TIB ning ta'siri, plyonkalarning sezgirlik mexanizmi va r- va s- markazlarning tabiati aniqlangan. Polikristall plyonka namunalari uchun muvozanat oʻtkazuvchanligining infraqizil va haroratli soʻnishining asosiy xususiyatlari tasvirlangan.
IV bob. "CdTe:In plyonkalarining elektrofizik va optik xossalari": Bobda CdTe:In plyonkalarining AFV effektini oʻrganishga bagʻishlangan. Bu yerda, xususan, Ag dan farqli oʻlaroq, In⁺¹, Cl+ ionlari va kadmiy boʻshliqlari Vca ning ichki kristalli maydonlarda termo-maydon migratsiyasi CdTe:In, Cl plyonkalarining AFV xossalarini sezilarli darajada kuchaytirishi mumkinligi koʻrsatilgan. CdTe:In plyonkalarining elektrofizik va optik xossalarini oʻrganish natijalari keltirilgan.
Xulosa: Tadqiqot natijalariga koʻra quyidagi asosiy xulosalar chiqarilgan: yuqori fotosezgirlikka ega CdSexS1-x va CdTe:In strukturalarini vakuumda termik bugʻlatib tayyorlangan plyonkalarni maxsus kvaziberk kamerada qoʻshimcha optimal termik ishlov berish bilan olish usuli ishlab chiqildi; yangi oʻstirilgan CdSe0.8S0.2 va CdTe:In plyonkalarga turli muhitlarda termik ishlov berish jarayonlarining kinetikasi oʻrganildi; fotochizgʻir CdSexS1-x polikristal plyonkalar uchun 77÷523 K diapazonida texnologik muxitda o'tkazuvchanlikning haroratli va infraqizil so'nish hodisasi kuzatildi; termik στ(T) gawe, infraqizil σ(T) gawe aniqlandi; CdSe0.850.2 yupqa plyonkalar havoda CdCl2 bug'lari ishtirokida fotochizgʻir darajasi S≈10 ga ortishi aniqlandi; anomal yuqori fotonajjat (2÷4-103 V) va fotozaryadli tok koʻrsatkichlari aniqlandi.