CdTe:Ag, Cu, Cdva Sb 2 Se 3 :Se asosidagi yupqa polikristall pardalarda yangi fotoelektret hodisalar
Ushbu dissertatsiya Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Y.S. Umarov nomidagi Fizika-texnika instituti ilmiy-tadqiqot ishlariga bagʻishlangan. Dissertatsiya mavzusi «CdTe:Ag, Cu, Cdva Sb2Se3:Se asosidagi yupqa polikristall pardalarda yangi fotoelektret hodisalar» deb nomlanadi. Tadqiqotning asosiy maqsadi – ushbu materiallarda yangi fotoelektret hodisalarini aniqlash hamda ularning texnologiyasini ishlab chiqish.
Asosiy mavzular
- KIRISH (falsafa doktori (PhD) dissertatsiya annotatsiyasi): Mazmuni dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va ahamiyati, tadqiqotlarning Oʻzbekiston Respublikasi ilm-fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlari bilan bogʻliqligi, ilmiy ishlarning qisqacha sharhi va muammoning oʻrganilganlik darajasi, maqsad va vazifalar, obyekt, predmet va usullar, ilmiy yangilik, ishonchlilik, nazariy va amaliy ahamiyat hamda tadqiqot natijalarini joriy etish masalalarini qamrab oladi.
- Tadqiqotning Oʻzbekiston Respublikasida fan va texnologiyani rivojlanishning ustuvor yoʻnalishlariga mosligi: Mazkur tadqiqot Oʻzbekiston Respublikasida ilm-fan va texnologiyalarni rivojlantirishning ustuvor yoʻnalishlaridan biri boʻlgan PPI-3 “Energetika, energiya va resurs tejamkorligi, transport, mashina va asbobsozlik, zamonaviy elektronika, mikroelektronika, fotonika va elektron asbobsozlikni rivojlantirishga muvofiq bajarilgan.
- Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Jahonda mashhur chet el ilmiy markazlarida CdS, CdSe, CdTe asosidagi yupqa parda tuzilmalarining tok oʻtkazish mexanizmlari, fotooʻtkazuvchanlik, optik spektrlari va burchak ostida oʻstirilgan CdTe asosidagi yupqa pardalarning fotovoltaik xususiyatlari batafsil oʻrganilgan, ammo Oʻzbekistonning mashhur olimlari tomonidan ham ushbu yoʻnalishda tadqiqotlar olib borilganligi haqida ma'lumot berilgan.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning maqsadi CdTe:Ag, Cu, Cd va Sb2Se3:Se asosida uzoq vaqt relaksatsiyalanadigan yuqori fotoelektret kuchlanish generatsiyalovchi fotovoltaik yupqa pardalar olish texnologiyasining optimal rejimlarini o'rnatish hamda ularda yangi fotoelektret hodisalarini aniqlashdan iborat. Vazifalar esa yupqa pardalarda fotoelektret olish, ulardagi hodisalarni oʻrganish hamda mexanizmlarni aniqlashdan iborat.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Birinchi marta CdTe:Ag, Cu,Cd va Sb2Se3: Se asosidagi fotoelektret polikristall yupqa parda tuzilmalarni termik bug'latish usuli bilan olish texnologiyasining optimal rejimlari ishlab chiqilgan; CdTe:Ag, Cu,Cd va Sb2Se3: Se yupqa pardalarning fotoelektret xususiyatlarini belgilovchi fizik omillar aniqlanib, bu hususiyatlarni tashqi ta'sirlar bilan boshqarish imkoniyatlari aniqlangan; CdTe:Ag yupqa pardalarning VFEK, fotoelektret holat, qarshiligi Ryp, termostimullashgan oʻtkazuvchanliklarini aniqlash.
- Tadqiqotning amaliy natijalari: CdTe:Ag, Cu, Cd va Sb2Se3: Se asosidagi fotoelektret polikristall yupqa parda tuzilmalarni termovakuumli purkash usuli bilan olishning texnologik rejimlari ishlab chiqilgan; CdTe:Ag, Cu, Cd va Sb2Se3: Se asosidagi yupqa pardalarning fotoelektrik va fotovoltaik parametrlarini arzon va samarali fotokonvertorlar talablari darajasiga mos ravishda maqsadli oʻzgartirish yo'llari aniqlangan.
- XULOSA: CdTe:Ag, Cu, Cdva Sb2Se3: Se yupqa pardali polikristal tuzilmalar olish texnologiyasini ishlab chiqish va ularda yangi fotoelektret xodisalarni tadqiq qilish natijalari asosida aniqlangan asosiy xulosalar keltirilgan. Xususan, fotoelektretlar shakllanish mexanizmlari, ularning kinetikasi, fotoqutblanish va FEK relaksatsiyasi, elektrostatik maydon ta'siri, fotozaryad tashuvchilarning roli kabi masalalar yoritilgan.