Шимоли-шарқий Ўзбекистон Rhipicephalus (Ixodidae) авлоди каналарининг фаунаси ва экологик хусусиятлари

Ushbu dissertatsiya avtoreferati Shapaotov Ruziboy Qurbonmurod o'g'lining

Asosiy mavzular

  • Shumoli-sharqiy O'zbekiston Rhipicephalus (Ixodidae) avlodi kanalarining faunasi va ekologik xususiyatlari: Ushbu dissertatsiyada Rhipicephalus avlodi kanalarining O'zbekistonning shimoli-sharqiy hududidagi faunasi, ularning 2025-yilgi zamonaviy holati, iqlim o'zgarishlari va boshqa ekologik omillarning ta'siri natijasida yuzaga kelgan o'zgarishlar tadqiq etilgan. Tadqiqotda ushbu kenja turkumga kiruvchi kanalar tur tarkibini aniqlash, ularning bioekologik xususiyatlarini o'rganish, «parasit-xo'jayin» tizimining shakllanishida ekologik omillarning rolini aniqlash hamda kanalar sonini boshqarish bo'yicha ilmiy va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish asosiy maqsad qilib qo'yilgan. Tadqiqot natijalari bo'yicha 7 turdagi kanalar aniqlanib, ularning ichida R. rossicus va R. schulzei turlari birinchi marta O'zbekiston shimoli-sharqiy hududida qayd etilgan. Shuningdek, ushbu kanalar bilan qishloq xo'jaligi va yovvoyi hayvonlarning zararlanish darajasi aniqlanib, mavsumiy dinamikasi o'rganilgan. Tadqiqotda Amygdalus communis L va Amygdalus spinossisima Rge o'simliklaridan olingan ekstraktlarning kanalarga qarshi samaradorligi ham tasdiqlangan.
  • Rhipicephalus avlodi kanalarining zararlanish ko'rsatkichlari: Ushbu qismda tadqiqot hududidagi qishloq xo'jaligi va yovvoyi hayvonlarning Rhipicephalus avlodi kanalaridan zararlanish darajasi keltirilgan. Xususan, Bos taurus – 37,9%, Ovis aries – 57,01%, Capra hircus – 47,02%, Equus caballus – 38,3%, Canis lupus familiaris – 42,6%, Felis catus – 33,01% tashkil etadi. Shuningdek, hayvonlarda aniqlangan kanalar orasida R. sanguineus – 50,8% bilan dominantlik qilishi, R. turanicus – 31,7%, R. rossicus – 8,7%, R. annulatus – 4,4%, R. pumilio – 2,6%, R. bursa – 1,5% va R. schulzei – 0,15% ni tashkil etishi qayd etilgan.
  • Rhipicephalus avlodi kanalarining biologik va molekulyar-genetik xususiyatlari: Ushbu qismda Rhipicephalus avlodi kanalarining tuxum qo'yish davomiyligi, tuxum soni, lichinkalarning jins nisbati, shuningdek, kanalarining morfometrik o'lchamlari va ular tarqalgan biotoplar bo'yicha ma'lumotlar berilgan. Tadqiqot natijasida R. sanguineus va R. turanicus turlarining tuxum qo'yish davomiyligi 12-14 kunni tashkil etishi va o'rtacha 984,6 va 875,7 dona tuxum qo'yishi aniqlangan. Shuningdek, kanalar 16S rRNK genining nukleotid ketma-ketliklari bo'yicha molekulyar-genetik tahlil qilingan.
  • Kanalarga qarshi kurashda o'simlik ekstraktlarining samaradorligi: Ushbu bobda Rhipicephalus kanalariga qarshi kurashda achchiq bodom (Amygdalus communis L) va bodomcha (Amygdalus spinossisima Rge) o'simliklarining spirtli ekstraktlarining samaradorligi o'rganilgan. Tadqiqot natijalariga ko'ra, mazkur ekstraktlar kanalarining nimfa va imago bosqichlariga qarshi yuqori samaradorlikka ega ekanligi aniqlangan. Xususan, 5% konsentratsiyadagi ekstraktlar 98% gacha o'limga olib kelgan. Shuningdek, ushbu ekstraktlar qishloq xo'jaligi hayvonlarini kanalardan tozalashda ham samarali ekanligi tasdiqlangan.