Saponaria officinalis, S. griffithiana va Dipsacus azureus o‘simliklarini kimyoviy tahlil qilish
Ushbu dissertatsiya Saponaria va Dipsacus turkumlariga mansub oʻsimliklarning kimyoviy tarkibini oʻrganish, yangi biologik faol moddalarni ajratib olish, ularning tuzilishini aniqlash va ulardan samarali dori vositalari yaratishga bagʻishlangan. Tadqiqotda Saponaria officinalis va Saponaria griffithiana hamda Dipsacus azureus oʻsimliklaridan 12 ta metabolit ajratib olinib, ularning kimyoviy tuzilishi va biologik faolligi oʻrganildi. Natijada, 2 ta yangi tabiiy birikma (saponin va vitasteroid) aniqlanib, ularning tuzilishlari tasdiqlandi. Shuningdek, ushbu oʻsimliklardan olingan ekstraktlar va ajratib olingan moddalarning antibakterial, antifungal, sitotoksik va oshqozon yarasiga qarshi faolliklari aniqlandi. Dipsacus azureus oʻsimligidan olingan saponinlar jig'indisining gipoglikemik va gipoxolesterinemik ta'sirga ega ekanligi ham isbotlandi.
Asosiy mavzular
- Saponaria va Dipsacus turkum oʻsimliklarining kimyoviy tarkibi va biologik faolligi: Oʻzbekiston florasida oʻsuvchi Saponaria officinalis, Saponaria griffithiana va Dipsacus azureus oʻsimliklaridan 12 ta metabolit ajratib olindi. Ushbu metabolitlarning tuzilishi aniqlandi va ularning biologik faolligi oʻrganildi. Tadqiqot natijasida 2 ta yangi tabiiy birikma - saponin (sapolid) va vitasteroid aniqlandi.
- S. officinalis va S. griffithiana oʻsimliklari efir moylarining kimyoviy tarkibi: S. officinalis oʻsimligi efir moyidan 38 ta komponent, S. griffithiana oʻsimligi efir moyidan esa 32 ta komponent aniqlandi. Shuningdek, 1-(2-furil) etanol birinchi marta aniqlanib, uning kimyoviy tuzilishi tasdiqlandi.
- S. officinalis dan olingan moddalarning biologik faolligi: S. officinalis oʻsimligidan ajratib olingan sapolid (1) moddasi antibakterial va antifungal faollikka ega ekanligi aniqlandi. Shuningdek, ushbu modda yuqori sitotoksiklikka ega boʻlib, saraton hujayralariga qarshi samarali taʼsir koʻrsatdi. Saponarin moddasi oshqozon yarasi va stressga qarshi hamda antioksidant taʼsirga ega ekanligi aniqlandi.
- D. azureus oʻsimligidan olingan ekstraktlarning gipoglikemik va gipoxolesterinemik faolligi: Dipsacus azureus oʻsimligining saponinlar yigʻindisi va ekstraktlari gipoglikemik va gipoxolesterinemik taʼsirga ega ekanligi aniqlandi. Ushbu moddalar qondagi xolesterin miqdorini kamaytirishda samarali ekanligi isbotlandi.