Neytron, gamma va elektron nurlanish ta’sirida LiF va NaCl kristallarida nanotuzilishlarning qayta o‘zgarishi

Ushbu dissertatsiya tadqiqoti yadro fizikasi institutida bajarilgan boʻlib, unda LiF va NaCl kristallarida neytron, gamma va elektron nurlanish taʼsirida nanotuzilishlarning oʻzgarishi mexanizmlari oʻrganilgan. Tadqiqotda ushbu jarayonlarni tushuntirish uchun zamonaviy spektral va mikroskopik usullardan foydalanilgan. Natijada kristallar tuzilishi, optik va kimyoviy xossalaridagi oʻzgarishlar aniqlanib, ilmiy va amaliy ahamiyatga molik xulosalar chiqarilgan.

Asosiy mavzular

• Neytron, gamma va elektron nurlanish taʼsirida LiF va NaCl kristallarida nanotuzilishlarning qayta oʻzgarishi: Ushbu mavzu doirasida LiF va NaCl kristallarining yuqori haroratli superion oʻtkazuvchanligi hamda yadro reaktorlarida issiqlik tashuvchanligi oʻrganilgan. Atom elektr stansiyalarida issiqlik neytronlarini qayd qilish uchun Li qoplamali ionizatsion kameralarning qoʻllanilishi, termoyadroviy reaktor qoplamasida tritiy yigʻish uchun Li(n,a)³H yadro reaksiyasidan foydalanish kabi masalalar koʻrib chiqilgan. Tadqiqotda kristallar tuzilishi va optik xossalarining radiatsion modifikatsiyasini oʻrganish uchun yangi imkoniyatlar ochilganligi taʼkidlangan.
• Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi Li birikmalarining yuqori haroratli superion oʻtkazuvchanligi va yadro reaktorlarida issiqlik tashuvchanligi, atom elektr stansiyalarida issiqlik neytronlarini qayd qilish va termoyadroviy energetika uchun zarur boʻlgan jarayonlar bilan bogʻliq. Shuningdek, LiF kristallarining optik asboblarda, lazer texnologiyalarida va radiatsiya tibbiyotida qoʻllanilishi, NaCl kristallarining esa infraqizil diapazonida optik element sifatida muhimligi taʼkidlangan. Yadro tibbiyoti, atom energetikasi va radiatsiya texnologiyalarini rivojlantirishning davlat siyosati bilan uygʻunligi ham ushbu tadqiqotning dolzarbligini koʻrsatadi.
• Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati shundan iboratki, nuqtaviy nuqsonlardan barqaror LiH va NaH nanostrukturalarining radiatsiya hosil boʻlish mexanizmi va ularning LiF va NaCl kristallarining optik reaksiyasiga ta'sirini eksperimental isbotlaydi. Radiometriya, rentgen nurlari difraksiyasi va kichik burchakli sochilishning optik yutilish/aks ettirish usullari bilan nanozarrachalarni identifikatsiyalash va oʻlchamini baholash imkonini beradi. Tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati esa, 1,022 MeV dan yuqori energiyali qattiq ionlashtiruvchi y nurlanish ta'sirida dielektrikning sirtga yaqin qatlamidagi nanostrukturalarning radiatsiyaviy oʻzgarishi va 5 MeV energiyali tezlashtirilgan elektronlar boʻyicha olingan eksperimental natijalar yadro energiyasi va nochiziqli optika uchun funksional nanostrukturali materiallarni yaratish uchun radiatsiya texnologiyalarida amaliy qoʻllash potensialiga ega ekanligini koʻrsatadi.