Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizlik transformatsiyasi sharoitida “Tolibon” omili
Ushbu dissertatsiya Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizlik transformatsiyasi sharoitida "Tolibon" omilining ta'sirini, uning paydo boʻlishi va rivojlanish sabablarini, turli kuch markazlarining "Tolibon" boshqaruviga qaratilgan manfaatlarini, "Tolibon 2.0" hukumatining shakllanishini va Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizligiga harbiy-siyosiy, suv-energetika, ekologik, savdo-iqtisodiy va madaniy-diniy jihatlariga ta'sirini, jumladan, Oʻzbekistonning mintaqaviy strategiyasiga ta'sirini tahlil qiladi. Tadqiqotning ilmiy yangiligi sifatida esa, Afg'onistonda "Tolibon" harakatining paydo boʻlish va rivojlanish evolyutsiyasini, uning diniy-gʻoyaviy qarashlari va maslaklarini, "uch mintaqa yoyi" konsepsiyasini, Shanxay hamkorlik tashkilotining Afg'onistonga ta'sirini oʻrganadi. Tadqiqotda "qora oqqush" va "Tolibonizm" kabi nazariyalar qoʻllanilgan. Shuningdek, Oʻzbekistonning Afg'oniston boʻyicha 2025-2035-yillarga mo'ljallangan strategiyasi loyihasi ham taklif etilgan.
Asosiy mavzular
- Kirish: Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati, uning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo'nalishlariga mosligi, xorijiy adabiyotlar sharhi, mavzuning oʻrganilganlik darajasi, maqsad va vazifalar, obyekt va predmet, ilmiy yangilik va amaliy natijalar, asosiy tadqiqot usullari, ishonchlilik, ilmiy va amaliy ahamiyati bayon etilgan.
- Tadqiqotning nazariy-metodologik asoslari: Tolibon" harakatining vujudga kelishiga ta'sir ko'rsatgan ichki va tashqi omillar, ushbu harakatni tadqiq etishga oid nazariy-metodologik yondashuvlar tadqiq etilgan.
- Tolibon" omilining Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizligiga ta'siri (1996-2001-yillar): Tolibon" harakatining Afg'oniston siyosiy sahnasida paydo boʻlishi va natijada Afg'oniston hududining Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizligiga tahdid manbayiga aylanishi tadqiq etilgan.
- Markaziy Osiyo mintaqaviy kuch markazlarining Afg'onistondagi manfaatlarida “Tolibon” omili: AQSh, Xitoy, Rossiya, Pokiston, Eron, Hindiston hamda arab davlatlarining "Tolibon" bilan bog'liq manfaatlari va yondashuvlari oʻrganilgan.
- Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizlik transformatsiyasi sharoitida “Tolibon” omili: imkoniyatlar, muammolar va istiqbol: Markaziy Osiyo davlatlarining “Tolibon 2.0” hukumatiga nisbatan tashqi siyosiy yondashuvlari, ushbu hukumat faoliyatining Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizlik tizimiga, jumladan Oʻzbekiston mintaqaviy xavfsizlik strategiyasiga ehtimoliy ta'siri masalalari tahlil etilgan.
- Xulosa: Dissertatsiya asosida Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizlik transformatsiyasiga "Tolibon" omilining ta'sirini tadqiq etish asosida quyidagi xulosalarga kelingan: "Tolibon" harakati ichki omillar nuqtayi nazaridan deobandiylik va vahobbiylik ta'limotlarini oʻzlashtirgan islomizm qarashlariga ega diniy harakat sifatida, shuningdek, pushtunlarni birlashtiruvchi etnik harakat sifatida shakllangan; "Tolibon" harakatining paydo boʻlishiga keng xalq harakatining natijasi deb baho beradigan fikrlarga qo'shilish mumkin emas, uning tashkil topishi Sovet-afg'on urushi paytidagi geosiyosiy manfaatlar to'qnashuvining mahsuli hisoblanadi; Tolibonizm nazariyasi islomizmning “toliboncha” koʻrinishi yoki modeli hisoblanadi; AQShning Afg'onistonga nisbatan strategiyasi Oʻzbekistonning mintaqaviy siyosatiga ta'sir qiladi; Xitoy va Rossiyaning "Tolibon" bilan aloqalari mamlakat manfaatlariga asoslanadi; Markaziy Osiyo davlatlarining “Tolibon 2.0” hukumatiga nisbatan yondashuvlari oʻzaro muvofiqlashtirilgan va yakdil emas; Oʻzbekistonning Afg'oniston boʻyicha 2025-2035-yillarga moʻljallangan strategiyasi ishlab chiqish taklif etiladi; Markaziy Osiyo davlatlari va Afg'oniston oʻrtasida CA+AF maslahat uchrashuvini tuzish taklifi ilgari suriladi.