Fargʻona vodiysi sharoitida kuzgi tunlam (Agrotis segetum) bioekologiyasi va unga edafik omillarning ta’siri
Ushbu dissertatsiya Fargʻona vodiysi sharoitida kuzgi tunlam (Agrotis segetum) ning bioekologiyasi va unga edafik omillarning ta'sirini oʻrganishga bagʻishlangan. Tadqiqotda Agrotis segetum ning molekulyar (COI geni) identifikatsiyasi, fenologik xususiyatlari, rivojlanish sikli, oziqlanish xususiyatlari va tuproq-iqlim omillarining uning rivojlanishiga ta'siri atroflicha oʻrganilgan. Tadqiqot natijalari Agrotis segetum ning Fargʻona vodiysidagi populyatsiyalarining genetik xilma-xilligini, rivojlanish siklining haroratga bogʻliqligini, oziq tarkibining lichinkalar rivojlanishiga ta'sirini, tuproq xossalarining esa ularning qishlash chuqurligi va rivojlanishiga ta'sirini koʻrsatgan.
Asosiy mavzular
- Kuzgi tunlam (Agrotis segetum) ning bioekologiyasi va Fargʻona vodiysi sharoitida edafik omillarning ta'siri: Tadqiqotda Agrotis segetum ning Fargʻona vodiysida tarqalishi, bioekologiyasi va morfometrik koʻrsatkichlari, molekulyar-genetik tahlili oʻrganilgan. Xususan, COI geni tahlili asosida Fargʻona vodiysidan olingan namunalar 99-100% aniqlikda A. segetum turiga mansubligi tasdiqlangan. Yil davomida 4 avlod berishi, tuxum qoʻyish bahor va kuzda faol boʻlishi, rivojlanishining haroratga bogʻliqligi aniqlangan. Oziq tarkibida shakar va oqsilga boy boʻlgan oʻsimliklar (lavlagi, sabzi)da lichinkalarning tana uzunligi va massasi yuqori boʻlishi, glyukozinolatga boy oʻsimliklarda (sholgʻom, turp) esa past boʻlishi aniqlangan. Tuproqning fizik-kimyoviy va biologik xususiyatlari (namlik, shoʻrlanish, pH) lichinkalar rivojlanishiga va zararlilik darajasiga ta'sir koʻrsatishi, sovuq, shoʻrlik yoki ortiqcha namlik esa lichinkalarning nobud boʻlishiga olib kelishi isbotlangan.
- Agrotis segetum ning molekulyar-genetik tahlili: Fargʻona vodiysidan olingan A. segetum namunalari COI geni tahlili orqali 99-100% aniqlikda ushbu turga mansubligi tasdiqlangan. Genetik masofa (K2P) 0,2-0,3% ni tashkil etib, bu tur ichida populyatsiyalararo tafovut mavjudligini koʻrsatgan.
- Tuproq-iqlim (edafik) omillarining Agrotis segetum rivojlanishiga ta'siri: Tuproqning fizik, kimyoviy va biologik xususiyatlari, jumladan, namlik, shoʻrlanish, pH, harorat kabi omillar lichinkalar rivojlanishiga, qishlash chuqurligiga va umumiy populyatsiyaga ta'sir koʻrsatishi aniqlangan. Sovuq, shoʻrlanish va ortiqcha namlik lichinkalar nobud boʻlishiga olib kelishi, aksincha, qulay sharoitlar esa populyatsiyaning barqaror rivojlanishiga imkon berishi koʻrsatilgan.