Метан асосида тўйинган, тўйинмаган нафтен ҳамда ароматик углеводородлар синтези ва ишлаб чиқариш технологияси

Ushbu dissertatsiya tadqiqoti metan asosida to'yingan, to'yinmagan naften hamda aromatik uglevodorodlarni sintezlash va ishlab chiqarish texnologiyalariga bag'ishlangan bo'lib, kimyo sanoatida muhim ahamiyatga ega bo'lgan bir qator yangi texnologiyalar va katalizatorlarni o'z ichiga oladi. Tadqiqotda metan, etilen va boshqa organik moddalar asosida siklogeksan, benzol, naften va aromatik birikmalar olishning ilmiy asoslari, yangi katalitik tizimlar va texnologik jarayonlar ishlab chiqilgan. Jumladan, sholi po'choqlaridan amorf kremniy dioksidi olish, natriy nitrit va metall oksidlari ishlab chiqarish kabi texnologiyalar patentlangan. Tadqiqot O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «2022-2026 yillarda Yangi O'zbekistonni rivojlantirish strategiyasi»ga muvofiq, fan va texnologiyani rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlariga mos holda bajarilgan.

Asosiy mavzular

Metan asosida to'yingan, to'yinmagan naften hamda aromatik uglevodorodlar sintezining ilmiy asoslari va texnologiyalari: Tadqiqotda metan asosida turli organik birikmalar, jumladan to'yingan, to'yinmagan naften va aromatik uglevodorodlarni sintezlashning ilmiy asoslari o'rganilgan. Metandan etilen, siklogeksan, benzol va boshqa aromatik uglevodorodlarni olish uchun yangi katalizatorlar va texnologik jarayonlar ishlab chiqilgan. Jumladan, katalitik tizimlar sifatida bentonit, xrom va vanadiy oksidlari asosidagi katalizatorlar qo'llanilgan. Tadqiqot natijasida olingan uglevodorodlar kimyo sanoatining turli tarmoqlarida, jumladan polimerlar, erituvchilar va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishda qo'llanilishi mumkin.
Yangi texnologiyalar va ixtirolar: Dissertatsiya doirasida bir qancha yangi texnologiyalar va ixtirolar ishlab chiqilgan va patentlangan. Bular jumlasiga sholi po'choqlaridan amorf kremniy dioksidi olish usuli (IAP 7776), natriy nitrit, metall oksidlari va rux oksidini ishlab chiqarish usuli (IAP 7627), hamda aromatik uglevodorodlarni olish uchun kompleks katalizator tayyorlash usuli (IAP 07023) kiradi. Ushbu ixtirolar kimyo sanoatida energiya samaradorligini oshirish, chiqindilarni kamaytirish va ekologik tozalikni ta'minlashga qaratilgan.
Etilen asosida siklogeksan va siklogeksan sintezlash: Tadqiqotda etilen asosida siklogeksan va siklogeksan sintezlashning texnologik jarayonlari o'rganilgan. Bunda etilenni dimejalash orqali buten-1 olinib, so'ngra uni digidrolash orqali butadien-1,3 olinadi. Keyinchalik, butadien-1,3 va etilenni 4+2 siklobiriktirish reaksiyasi orqali siklogeksan olinadi. Olingan siklogeksan esa vodorod bilan gidrogenlanib siklogeksanga aylantiriladi. Ushbu jarayonlarning barcha bosqichlari uchun texnologik sharoitlar va reaksiyalar tenglamalari aniqlangan.