“Qisasi Rabg‘uziy” asarida qo‘llangan frazemalar tadqiqi
Ushbu dissertatsiya avtoreferati Nosiruddin Rabgʻuziyning “Qisasi Rabgʻuziy” asarida qoʻllangan frazemalarning oʻrganilishiga bagʻishlangan. Tadqiqotda frazemalarning maʼno va shakl jihatidan tahlili, ularning oʻzbek tilidagi rivojlanishi va hozirgi oʻzbek tiliga munosabati, shuningdek, frazemalarning lingvistik, uslubiy va semantik tizimi ochib berilgan. Asarda qoʻllangan frazemalarning struktur-grammatik jihatdan tasnifi, ularning tildagi oʻrni va ahamiyati, shuningdek, qiyosiy-tarixiy tahlili keltirilgan. Tadqiqot, shuningdek, frazemalarning semantik rivojlanishiga taʼsir etuvchi omillarni, jumladan, metafora, metonimiya kabi vositalarni oʻrganadi. Mavzu boʻyicha olib borilgan tadqiqotlarning umumiy tahlili, frazeologiya fanining rivojlanishi va uning ilmiy-amaliy ahamiyati ham yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Jahon tilshunosligida til tarixi, rivojlanish bosqichlari, qadimgi yozma yodgorliklardagi frazeologik birliklarni tadqiq etish muhim sanaladi. “Qisasi Rabgʻuziy” kabi noyob asarlar tilimizning tarixiy taraqqiyotini, frazeologik birliklarning semantik xususiyatlarini oʻrganishda muhim rol oʻynaydi. Bu tadqiqot oʻzbek tilining qadimiy qatlamlarini, milliy madaniyatini oʻrganishga hissa qoʻshadi.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqot maqsadi – “Qisasi Rabgʻuziy” asarida qoʻllangan frazemalarni funksional-semantik jihatdan oʻrganish, ularning zamonaviy oʻzbek tiliga munosabatini aniqlash, frazemalarning struktur-grammatik oʻzgarishlarini tahlil etish va kognitiv-semantik xususiyatlarini yoritishdan iborat. Vazifalar orasida asar tiliga bagʻishlangan tadqiqotlarni tavsiflash, frazemalarni jamlash va lingvostatistik tahlil qilish, ularning rivojlanishidagi oʻzgarishlarni aniqlash, leksik-semantik tasniflash va boshqalar bor.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi va amaliy natijalari: Tadqiqot jahon va oʻzbek tilshunosligida frazeologiya sohasida amalga oshirilgan tadqiqotlarni tahlil qilib, mavjud muammolarni aniqlaydi. Asarda qoʻllangan frazemalarning statistikasi, muhim iboralar aniqlanib, ularning oʻzbek tilidagi holati bilan taqqoslanadi. Tadqiqot natijalari darsliklar, lugʻatlar yaratishda va oliy oʻquv yurtlarida oʻqitishda manba sifatida foydalanish mumkin.
- Frazeologizm turlari va tasnifi: Asarda qoʻllangan frazemalar ishlatilmay qolgan, oʻzgarmas shaklda, fonetik oʻzgargan va leksik qayta shakllangan turlarga boʻlinadi. Shuningdek, metafora, metonimiya, sinekdoxa kabi koʻchim vositalari ham tahlil qilinadi. Somatik (tana aʼzolari) hamda boshqa tayanch komponentlarga asoslangan frazemalar alohida oʻrganiladi.