O'zaro almashinuvchanlik, standartlashtirish va texnikaviy o'lchovlar

Ushbu kitob mashinasozlik va texnikaviy sohalarda oʻzaro almashinuvchanlik, standartlashtirish, metrologiya va sifatni nazorat qilish kabi muhim mavzularni oʻrganishga bagʻishlangan. Unda oʻlchamlar aniqligi, oʻtqazishlar, sirt sifati, rezbalar, tishli uzatmalar, shponkali va shlitsali birikmalar kabi elementlarning oʻzaro bogʻliqligi masalalari koʻrib chiqiladi.

Asosiy mavzular

Oʻzaro almashinuvchanlikning umumiy prinsiplari: Ushbu mavzu oʻzaro almashinuvchanlik tushunchasi, uning turlari (toʻliq, toʻliqmas), birikmalar va detallarning oʻlchamlari haqidagi asosiy maʼlumotlarni qamrab oladi. Shuningdek, ishlab chiqarishda oʻzaro almashinuvchanlikning afzalliklari koʻrsatib oʻtilgan.
Oʻtqazishlar va ularning turlari: Mavzuda ogʻishlar, joizlik maydoni, detallarning chekka oʻlchamlarini hisoblash, oʻtqazishlarning turlari (tirqishli, taranglikli, oraliq), ularning hisoblash formulalari va joizlik maydonlarining joylashish sxemalari koʻrib chiqiladi.
Mashina detallarini tayyorlashda geometrik parametrlarning aniqligi va ularga taʼsir etuvchi omillar: Detal oʻlchamlari aniqligiga taʼsir etuvchi omillar, ishlov berish aniqligi, detallarning shakl boʻyicha va sirtlarning joylashuvdan ogʻishi, ogʻishlarni chizmalarda koʻrsatish hamda meʼyoriy harorat masalalari oʻrganiladi.
Detallar yuzasining gʻadir-budurligi va toʻlqinsimonligi: Yuza gʻadir-budurligi, uning parametrlari, toʻlqinsimonlik va ularni standartlashtirish, hamda chizmalarda yuza gʻadir-budurligini belgilash masalalari yoritilgan.
Joizlik va oʻtqazishlarning yagona tizimi (JOʻYaT): JOʻYaTning tuzilishi, asosi, birikma detallari joizlik maydonlarining joylashishi, joizlik birligi, oʻlchamlar oraligʻi, kvalitetlar va asosiy ogʻishlar qatorlari haqida maʼlumotlar berilgan.
Silliq silindrsimon birikmalarda oʻzaro almashinuvchanlik: Silliq silindrik birikmalarning turlari, birikmadagi tirqish va tarangliklarni aniqlash formulalari, hamda birikma detallarini nazorat qilish vositalari (kalibrlar) oʻrganiladi.
Oʻtqazishlarni tanlash usullari: Tirqishli, taranglikli va oraliq oʻtqazishlarni hisoblash va tanlash usullari, shuningdek selektiv yigʻish masalalari koʻrib chiqilgan.
Burchaklar joizliklari. Konusli birikmalarda oʻzaro almashinuvchanlik: Burchak oʻlchamlari birliklari tizimi, burchak oʻlchamlari aniqligini meʼyorlash, konusli birikamlarning joizliklari va oʻtqazishlar tizimi, hamda konusli birikma detallarini nazorat qilish usullari va vositalari oʻrganiladi.
Dumalanish podshipniklarida oʻzaro almashinuvchanlik: Podshipniklar haqida umumiy maʼlumotlar, aniqlik sinflari, shartli belgilash tizimi, joizliklari va oʻtqazishlari, vallar va teshiklarga oʻtqazishni tanlash, hamda yuklanish jadalligi masalalari koʻrib chiqiladi.
Shponkali va shlitsali birikmalarda oʻzaro almashinuvchanlik: Prizmatik va segmentsimon shponkali birikmalar, ularning joizlik maydonlari, shponkali birikmalarning detallarini oʻlchash va nazorat qilish vositalari, shlitsali birikmalar va ularning turlari, toʻgʻri yonli va evolventali shlitsali birikmalar, shlitsali birikmalarning detallarini oʻlchash va nazorat qilish usullari oʻrganiladi.
Rezbali birikmalarda oʻzaro almashinuvchanlik: Rezbali birikmalarning turlari, asosiy oʻlchamlari, metrik rezbalarning asosiy parametrlari, joizliklari va oʻtqazishlar tizimi, silindrik rezbalarning aniqligini nazorat qilish usullari hamda vositalari haqida maʼlumot berilgan.
Tishli va cherviyakli uzatmalarda oʻzaro almashinuvchanlik: Tishli uzatmalardan foydalanish va aniqlik boʻyicha qoʻyiladigan asosiy talablar, uzatmalarning aniqlik parametrlari, kinematik uzatma aniqligi, konusli va cherviyakli uzatmalarning joizliklari, hamda tishli silindrik uzatmalarni oʻlchash hamda nazorat qilish usullari va vositalari oʻrganiladi.
Oʻlchamlar zanjirlari va ularni hisoblash: Oʻlchamlar zanjirlarining tasnifi, asosiy atamalar va taʼriflar, zanjirlarini yechish usullari, toʻgʻri va teskari masalalar, dastlabki zvenoning berilgan aniqligiga erishish usullari, toʻliq va guruhli oʻzaro almashinuvchanlik masalalari koʻrib chiqilgan.
Oʻlchash usullari va vositalari: Oʻlchash turlari va usullari, oʻlchash vositalari, asboblarining turlari, shtangen- va mikrometrik oʻlchash asboblari, ularning metrologik tavsiflari va shkalasidagi shartli belgilar oʻrganiladi.
Metrologik oʻlchash xatoliklari va ularni barataraf etish usullari: Oʻlchash xatoliklarining kelib chiqish sabablari, turlari, muntazam xatoliklar va ularni kamaytirish usullari, hamda oʻlchashlar noaniqligi masalalari koʻrib chiqilgan.
Standartlashtirish asoslari: Standartlashtirishning maqsad va vaziflari, Oʻzbekiston Respublikasida standartlashtirish xizmati, standartlashtirish Davlat tizimi, standartlarning turlari, yaratilishi va tadbiq etilishi, hamda xalqaro tashkilotlar haqida maʼlumotlar berilgan.
Standartlashtirish va mahsulot sifati: Mahsulot sifati, uning texnik-iqtisodiy koʻrsatkichlari, sifatini nazorat qilish usullari, va standartlashtirishning samaradorligi masalalari yoritilgan.