О залоговых формах и категориях наклонения глагольных производных узбекского языка
Ushbu maqola o'zbek tilida fe'llarning zamon shakllari va mayllar kategoriyasini ko'rib chiqadi. Maqola fe'llarning harakat qiluvchi shaxs va harakat ob'ekti o'rtasidagi munosabatlarni ifodalovchi nisbatlarini tahlil qiladi. O'zbek tilida 5 xil nisbat mavjud: asosiy nisbat, o'zlik nisbati, majburlash nisbati, o'zaro-qo'shma nisbat va majhul nisbat. Maqola har bir nisbat turini misollar bilan tushuntiradi. Bundan tashqari, maqola fe'llarning reallikka munosabatini, imkoniyat, istak yoki haqiqatni ifodalovchi mayllarini ham ko'rib chiqadi. O'zbek tilida 4 xil mayl mavjud: aniq mayl, buyruq mayli, shart mayli va istak mayli. Maqola har bir mayl turini misollar bilan izohlaydi.
Asosiy mavzular
- Fe'l nisbatlari: Fe'l nisbatlari harakat qiluvchi shaxs va harakat ob'ekti o'rtasidagi munosabatlarni ifodalaydi. O'zbek tilida 5 xil nisbat mavjud: asosiy nisbat, o'zlik nisbati, majburlash nisbati, o'zaro-qo'shma nisbat va majhul nisbat. Asosiy nisbat zamon affikslariga ega emas va qolgan barcha nisbatlar hosil qilinadigan boshlang'ich shakl hisoblanadi. O'zlik nisbati sub'ektdan kelib chiqadigan va unga qaytadigan harakatni ifodalaydi. Majburlash nisbati sub'ekt tomonidan boshqa sub'ekt orqali majburan amalga oshiriladigan harakatni ifodalaydi. O'zaro-qo'shma nisbat ikki yoki undan ortiq shaxs tomonidan birgalikda amalga oshiriladigan harakatni bildiradi. Majhul nisbat boshqa shaxs yoki ob'ektning ta'siri ostida o'z-o'zidan sodir bo'ladigan harakatni ifodalaydi.
- Fe'l mayllari: Fe'l mayllari harakatning reallikka munosabatini, imkoniyat, istak yoki haqiqatni ifodalaydi. O'zbek tilida 4 xil mayl mavjud: aniq mayl, buyruq mayli, shart mayli va istak mayli. Aniq mayl hozirgi, o'tgan va kelasi zamonda harakatni bildiradi. Buyruq mayli harakatga undash, iltimos yoki buyruqni ifodalaydi. Shart mayli ma'lum sharoitlarda harakatning imkoniyatini yoki xohishini ifodalaydi. Istak mayli gapiruvchining istagi yoki niyatini bildiradi.