Форсча – арабча от ясовчи қўшимчаларнинг бадиий матнда қўлланилиши(Алишер Навоийнинг “Хамса” асари асосида)

Ushbu bitiruv malakaviy ishda O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi Guliston Davlat Universiteti O'zbek tilshunosligi kafedrasi talabasi Egamnazarova Umidaning 5220100-o'zbek filologiyasi yo'nalishi bo'yicha bakalavr darajasini olish uchun "Forscha – arabcha ot yasovchi qo'shimchalarning badiiy matnda qo'llanilishi" mavzusidagi Alisher Navoiyning “Xamsa” asari asosidagi bitiruv malakaviy ishi tahlil qilinadi. Bitiruv malakaviy ishga Taqriz Guliston 2011 yil.

Asosiy mavzular

Arab tilidan o'zlashtirilgan so'zlar: VIII asrdan boshlanib, IX-X asrlarda ancha faollashgan arab tilidan so'zlarning o'zlashtirilishi va ularning o'zbek tilidagi leksikadagi o'rni, hozirgi o'zbek tili leksikasida arab tilidan o'zlashtirilgan leksemalarning ko'pchiligi ot, sifat va ravish turkumlariga mansub ekanligi haqida ma'lumotlar beriladi.
O'zbek tiliga kirgan arabcha ko'plik shakllarining qo'llanilishi: Navoiy asarlarida arab tiliga xos qator grammatik shakllar ham uchraydi. Jumladan, otlarda ko`plikning adabiy shakllari, -ayin affiksi orqali yasalgan juft ko`plik shakli, in affiksi bilan ifodalangan ko`plik shakli, ot affiksi orqali yasalgan ko`plik shakli kabi qo`shimchalar qo'llanilishi haqida ma'lumotlar beriladi.
Fors-tojik tillaridan o'zlashtirilgan so'zlar: Bunday so'zlarning o'zbek tiliga o'zlashtirilishida quyidagi omillarning alohida roli bor: o'zbek va tojik xalqlarining qadimdan bir (yoki qo'shni) territoriyada, bir xil ijtimoiy tuzum, iqtisodiy va madaniy-ma'naviy muhitda yashab kelayotganligi; o'zbek-tojik va tojik-o'zbek ikki tilliligining (bilingvizmining) keng tarqalganligi; tojik va fors tillarida ijod qilish an'analarining uzoq yillar davom etganligi; Qo'qon xonligi va Buxoro amirligida tojik tilining alohida mavqega ega bo'lganligi; adabiyot, san'at, madaniyat, urf-odatdagi mushtaraklik va boshqalar.
Morfemalar orasidagi sinonimik munosabat: Sinonim bo'lish asosan leksema yasovchi morfemalarga xosligi, -dosh affiksi ma'lum leksemalarga 'birgalik' ma'nosi bilan qo'shilganda ham-affiksoidiga sinonim bo'lishi, Atoqli ot turdosh ot yoki boshqa turkum leksemasi (leksemashakli) asosida yuzaga kelishi va hokazolar.