Сопоставительное исследование типов гипертаксем в современном английском и русском языках и проблемы лингводидактики
Ushbu bitiruv malakaviy ishi O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimidagi o'zbek va rus tillarida gipertaksema (murakkab gap) tushunchasini o'rganish va lingvodidaktik muammolarini qiyosiy tahlil qilishga bag'ishlangan. Ishda gipertaksema nazariyasi, turlari, tuzilishi, semantikasi, grammatik xususiyatlari va ularni o'qitish metodikasi yoritilgan. Shuningdek, talabalarga murakkab gaplarni o'zlashtirishda interaktiv metodlar va mashqlar tavsiya etiladi.
Asosiy mavzular
- Gipertaksema nazariyasi: Gipertaksema - sintaksis birligi, propozitiv-nominativ xarakterga ega, sintetik/analitik gipertrofiyalangan funktsional gomogen bo'lmagan (odatda ikkita koordinatsion va bitta subordinatsion yoki ikkita subordinatsion va bitta koordinatsion) monotaksemalardan iborat bo'lib, butun gipertaksema uchun yagona kommunikativ intenziyani amalga oshirishga qaratilgan.
- Murakkab gaplarni klassifikatsiyalash: Murakkab gaplar tuzilishiga ko'ra ikki turga bo'linadi: biriktiruvchi (teng bog'langan) va ergashgan gaplar. Teng bog'langan gaplar tarkibida bog'lovchili va bog'lovchisiz aloqa mavjud. Ergash gaplar esa ergashuvchi bog'lovchilar yoki so'zlar orqali bog'lanadi.
- Gipertaksemalarni o'qitish metodikasi: Gipertaksemalarni o'qitishda interaktiv metodlar (klaster, kubik, sinkveyn, brainstorming, munozara, kichik guruhlarda ishlash va boshqalar) qo'llaniladi. O'qitish bosqichlari: grammatik hodisa bilan tanishish, yangi materialni mustahkamlash, grammatik ko'nikmalarni mahsuldor nutqda qo'llash va nazorat qilish.
- Ingliz va o'zbek tillarida gipertaksema xususiyatlari: Rus tilida ergash gaplar majburiy ravishda vergul bilan ajratiladi, ingliz tilida esa bu majburiy emas. Ingliz tilida zamonlar moslashuvi mavjud. Ergash gaplarda kelasi zamon ko'pincha ishlatilmaydi. Ingliz va o'zbek tillarida gipertaksemalarning o'ziga xos strukturaviy va semantik xususiyatlari mavjud.