Турли xил йўналишлардаги сотциологик оқим ва мактаблар
Ushbu kitob sotsiologiya fanining turli oqim va maktablarini o'rganishga bag'ishlangan. Unda pozitivizm, neopozitivizm, sotsial darvinizm, psixologik maktablar (instinktivizm, bixeviorizm), iqtisodiy materializm, empirik sotsiologiya va boshqa yo'nalishlar tahlil qilinadi. Shuningdek, zamonaviy sotsiologiyadagi asosiy modellarga (muvozanatli integrasion model va konfliktli model) ham e'tibor qaratilgan. Kitobda sotsiologik tadqiqot metodlari, ma'lumot yig'ish usullari va ularni tahlil qilish jarayonlari ham ko'rib chiqiladi.
Asosiy mavzular
- Pozitivizm va Neopozitivizm oqimlari: Bu oqimlar sotsiologiyada tabiiy fanlar metodlarini qo'llashni talab qiladi. Pozitivizm ijtimoiy hodisalarga baho berishda faqat naturalistik yondashuvni yagona ilmiy xulosa qilish imkoniyati deb hisoblaydi. Neopozitivizm esa falsafa imkoniyatlarini rad etib, fanni falsafaga qarshi qo'yadi va ilmiy bilishning mantiqiy tahliliga e'tibor qaratadi.
- Sotsial Darvinizm: Bu oqim biologik organizmlarning rivojlanish qonuniyatlarini jamiyatga tatbiq etadi. Organik dunyodagi hayot uchun kurash qonuniyatlarini jamiyatga ko'chiradi. Jamiyat taraqqiyoti biologik evolyutsiya qonuniyatlariga asoslanadi, deb hisoblaydi.
- Psixologik maktablar (Instinktivizm va Bixeviorizm): Bu oqimlar inson psixologiyasini o'rganishga e'tibor qaratadi. Instinktivizm inson xatti-harakatlarini instinktlar bilan bog'lasa, bixeviorizm xatti-harakatlarni tashqi muhit ta'siri ostida shakllangan reflekslar bilan tushuntiradi. Bixeviorizm insonni boshqarish vositasi sifatida qaraladi.
- Empirik Sotsiologiya: Bu oqim sotsiologik tadqiqotlar orqali jamiyat hayotining ayrim tomonlarini xarakterlab berishga qaratilgan. Jamiyat taraqqiyotining ob'ektiv qonunlarini inkor etadi va ijtimoiy hodisalarni mexanik yig'indi sifatida qaraydi. Anketalar, intervyular va statistik materiallarga asoslanadi.
- Zamonaviy Sotsiologiyadagi Modellar: Kitobda muvozanatli integratsion model (R.Appelbaum) va konfliktli model (R.Dahrendorf) kabi zamonaviy sotsiologiyadagi asosiy modellar tahlil qilinadi. Integratsion model jamiyatni uyg'un elementlar yig'indisi sifatida, konfliktli model esa doimiy ziddiyatlar maydoni sifatida tasvirlaydi.