Ўзбекистон ҳудудидаги асл топонимлари ва уларнинг географияси
Ushbu kitob O'zbekiston hududidagi joy nomlari (toponimlar) va ularning geografiyasini o'rganishga bag'ishlangan. Asosiy e'tibor Sirdaryo viloyati misolida o'zbek toponimlarining kelib chiqishi, ma'nosi, tarqalishi va o'ziga xos xususiyatlariga qaratilgan. Kitobda toponimikaning lingvistik, tarixiy va geografik jihatlari ko'rib chiqiladi hamda Sirdaryo viloyati toponimiyasining o'ziga xosligi ochib beriladi.
Asosiy mavzular
- Toponimikaning o'rganilish tarixi: Toponimikaning fan sifatida shakllanishi, dunyo va o'zbekistonlik olimlarning toponimika sohasiga qo'shgan hissalari, toponimik tadqiqotlarning rivojlanish bosqichlari haqida ma'lumot beriladi.
- O'zbekiston toponimlarining o'rganilishi: O'rta Osiyo va O'zbekiston toponimlariga oid ilk ma'lumotlar, arab geograflarining asarlari, Mahmud Koshg'ariyning "Devonu lug'otit turk" asarining ahamiyati, sovet davridagi toponimik tadqiqotlar va mustaqillik yillarida olib borilgan ishlar haqida ma'lumotlar keltiriladi.
- Sirdaryo viloyati toponimiyasining lug'aviy asoslari: Sirdaryo viloyati toponimiyasida qo'llanilgan turli tillardagi so'zlar, ularning ma'nolari va toponimlarning yasalish usullari tahlil qilinadi. Toponimlarning tematik tasnifi, ya'ni shahar, qishloq, daryo, tog', quduq va boshqa geografik obyektlar nomlari bo'yicha guruhlanishi ko'rib chiqiladi.
- Sirdaryo viloyati toponimiyasida o'z qatlam va o'zlashgan qatlam: Sirdaryo viloyati toponimiyasida qadimdan shakllangan o'zbekcha toponimlar va keyinchalik boshqa tillardan o'zlashgan toponimlar farqlanadi. Ularning o'ziga xos xususiyatlari, fonetik va morfologik o'zgarishlari tahlil etiladi. Qolaversa viloyatning ma'muriy-hududiy bo'linishi va uning toponimikaga ta'siri ham o'rganiladi.
- Topotoponimlar: Toponimiyada bir objektning atoqli oti bilan boshqa bir obyektniham atash, yani objektlar nomining biridan ikkinchisiga ko'chishi, aniqrog'I toponimdan toponim hosil qihsh ma'lum darajada keng tarqalgan xarakterli hodisadir. Bunday nomlar negizida toponim esa, ya'ni toponimdan toponim hosil kilinsa topotoponimlar deb yuritiladi. Topotoponim toponimik negizdan hosil bo'lgan toponimdir. Toponimning yangi, qisimcha vazifaga o'tishi, asosan, onomastik konversiya nomni funksonal ko'chirish orkah yuz beradi.