Мухандислик геодезия
Ushbu kitob геодезия фани, унинг вазифалари, тармоқлари, ривожланиш тарихи, саноат ва қурилишдаги аҳамияти ҳақида маълумот беради. Шунингдек, ернинг шакли ва ўлчамлари, координаталар системаси, азимут, дирекцион бурчак ва румб, топографик карта ва планлар, шартли белгилар, рельеф, геодезик хизмат, инженерлик иншоотларини лойиҳалашни ўз ичига олади.
Asosiy mavzular
- Геодезия фани ва унинг вазифалари: Геодезия - Ернинг шакли ва катталигини ўрганиш, ер юзидаги нуқталарнинг бир-бирига нисбатан ўрнини аниқлаш, ер юзининг карта, план ва профилларини тузиш, ҳамда инженерлик иншоотларини барпо этишда бажариладиган ўлчашлар назарияси ва практикаси ҳақидаги фандир.
- Геодезиянинг тармоқларга бўлиниши: Олий геодезия, Космик геодезия, Селеногеодезия, Планегеодезия, Радиогеодезия, Топография, Фототопография, Аэрофототопография, Картография, Амалий геодезия, Инженерлик геодезияси, Маркшейдерия
- Ернинг ўлчамлари ва шакли ҳақида тушунча: Ернинг шакли, геоид, эллипсоид, ўлчамлари, катталиги, градус ўлчаш методи
- Координаталар системаси: Географик координаталар, Гаусс-Крюгернинг тўғри бурчакли координата системаси, Тўғри бурчакли ясси координата системаси, Қутбий ва қўш қутбли координата системалари, Тўғри геодезик масала, Тескари геодезик масала
- Ориентирлаш. Ориентирлаш бурчаклари. Азимут, дирекцион бурчак ва румб: Ориентирлаш ҳақида тушунча, Ориентирлаш бурчаклари, Магнит стрелкасининг оғиш бурчаги, Меридианлар яқинлашиш бурчаги, Тўғри ва тескари ориентирлаш бурчаги, Ҳақиқий азимут билан дирекцион бурчак орасидаги муносабат, Дирекцион бурчак билан румб орасидаги муносабат
- Топографик карта ва план: Карта ва план, улар ўртасидаги асосий фарқ, Карталар классификацияси, Топографик карта ва планлар масштаби, Топографик карталарни математик, географик ва ёрдамчи элементлари, Топографик карталарнинг номенклатураси
- Топографик картани ўрганиш ва топографик шартли белгилар ҳақида тушунча: Шартли белгиларнинг гурухларга бўлиниши, Масштабли, масштабсиз, тушунтирувчи шартли белгилар, Топографик карталарнинг рельефи
- Ўлчаш хатоси ҳақида тушунча: Бевосита, бавосита ўлчашлар, Тенг ва тенг эмас аниқликда ўлчаш, Систематик, тасодифий қўпол хато, Ўртача, ўртача квадратик, чекли, нисбий хатолар
- Геодезик таянч шахобчалари: Геодезик таянч шахобчаларининг турлари, Давлат, махаллий геодезик таянч шаобчалари, план олиш шахобчалари, Геодезик таянч шаобчаларининг барпо этиш методлари: триангуляция, трилатерация, полигонометрия, магистрал ва паралактик полигонометрия
- Теодолит йўлини ўтказиш лойихасини тузиш ва жойда бажариладиган ишлар: Теодолит йўлини ўтказиш вақтида бажариладиган ишлар, Теодолит лойихасини тузиш, Теодолит йўли пунктларини жойда белгилаш, Ўлчаш ишлари, Ўлчаш натижаларини ишлаб чиқиш ва теодолит йўли пунктларини координаталарини аниқлаш (ёпиқ полигон).
- Жойда геодезик ўлчашлар: Жойда бурчак ўлчаш принципи, Теодолитнинг тузилиши ва схемаси, Теодолитни ўрнатиш ва иш қисмлари, Теодолитни типлари, Теодолитни текшириш, Теодолит билан горизонтал бурчак ўлчаш усуллари
- Жойда нуқта баландлигини ўлчаш (нивелирлаш): Нивелирлаш усуллари, Геометрик нивелирлаш усуллари: олдинга нивелирлаш, ўртадан нивелирлаш, оддий нивелирлаш, мураккаб нивелирлаш. Ўртадан нивелирлашни афзалликлари, Нивелирлаш турлари.
- Инженерлик иншоотларини лойиҳалашда бажариладиган геодезик ишлар: Лойиҳалаш мақсадида иншоот нуқталарининг координаталарини аниқлаш усуллари, Инженерлик иншоотлар ўқи, Иншоотни лойиҳалаш элементлари қийматларини аниқлаш усуллари, Қурилиш тўрларини лойиҳалаш, Лойиҳавий чизиқни профилга тушириш ва ҳисоблаш, Жойни вертикал планлаштиришни лойиҳалаш, Котлованларни лойиҳалашдаги ҳисоблаш ишлари.
- Узала иншоотлар қуришда уни трассалаш: Узала иншоотлар, уларни трассалаш, Камерал трассалаш, Далада трассалаш, Жойни стереомоделлар ёрдамида трассалаш, Пикетлар ва кўндаланг мустаҳкамлаш (профиль), Трассада қайрилмаларнинг асосий элементларини аниқлаш ва жойда белгилаш.