Fizika fanidan ma’ruzalar matni

Ushbu kitob o'rta maxsus ta'lim muassasalari talabalari uchun fizika fanidan ma'ruzalar matnini o'z ichiga oladi. Kitobda fizikaning asosiy tushunchalari, qonunlari, formulalari va ularning amaliyotdagi tatbiqlari batafsil yoritilgan.

Asosiy mavzular

• Fizikaning tabiatni o'rganishdagi o'rni. Fizika va texnika taraqqiyoti. Fizikaning rivojlanish tarixi: Fizika fanining tabiatdagi o'rni, uning rivojlanish tarixi, boshqa fanlar bilan aloqasi va O'zbekistonda fizika sohasida olib borilayotgan tadqiqotlar haqida ma'lumotlar beriladi. Fizik kattaliklar va ularning birliklar sistemasi tushuntiriladi.
• Kinematika: Kinematikaning vazifasi, jismning fazodagi vaziyatini aniqlash, koordinatalar sistemasi, vektorlar, to'g'ri chiziqli va notekis harakat, o'rtacha va oniy tezlik kabi tushunchalar yoritiladi.
• Yuqoriga tik otilgan va gorizontga qiya otilgan jism harakati. Egri chiziqli va aylanma harakat. Aylanma harakatni tavsiflovchi kattaliklar: Vertikal yuqoriga otilgan harakat, egri chiziqli va aylanma harakat, burchakli ko'chish, aylanma harakat, aylanish davri va chastotasi, burchakli tezlik kabi mavzular yoritilgan.
• Dinamika asoslari. Nyuton qonunlari: Dinamikaning vazifasi, Nyuton qonunlari, inersial va noinversial sanoq tizimlari, butun olam tortishish qonuni, kosmik tezliklar tushuntirilgan.
• Ishqalanish kuchlari: Ishqalanish kuchlarining turlari, ishqalanish kuchiga ta'sir etuvchi omillar va formulalar keltirilgan.
• Suyuqlik va gazlar mexanikasi: Suyuqlik va gazlarning laminar va turbulent oqimi, suyuqlik va gazlarda bosim, bernulli tenglamasi kabi mavzularni o'z ichiga oladi.
• Qattiq jismlarning tuzilishi: Qattiq jismlarning tuzilishi, amorf va kristall jismlar, ularning mexanik xossalari, elastiklik, plastiklik va mo'rtlik haqida ma'lumotlar berilgan.
• Issiqlikdan kengayish: Qattiq jismni isitishda o'lchamlarning o'zgarishi, erish va qotish jarayonlari batafsil tasvirlangan.
• Termodinamikaning qonuni: Termodinamikaning I va II qonunlari, izojarayonlar, adiabatik jarayon va issiqlik mashinalari kabi tushunchalar tahlil qilingan.
• Elektr maydon: Elektrostatika asoslari, Kulon qonuni, dielektrik singdiruvchanlik, elektr maydon kuchlanganligi va potensiallar haqida tushunchalar berilgan.
• Elektr maydon: Elektr maydondagi o'tkazgichlar, kondensatorlar, dielektriklar va yarim o'tkazgichlar, elektroliz, elektr toki va gaz razryadi kabi mavzularni o'z ichiga oladi.
• Tebranma harakat: Tebranma harakat. Erkin va majburiy tebranishlar. Amplituda, davr, chastota. Matematik mayatnikning tebranish davri. Prujinaga osilgan yukning tebranishlari. Tebranma harakatlarda energiyaning aylanishi. Majburiy tebranishlar. Rezonans.
• Mexanik to'lqinlar: Mexanik to'lqinlar. Ko'ndalang va bo'ylama to'lqinlar. To'lqin uzunligi. To'lqin uzunligining tebranish davri va chastotasiga bog'liqligi.