Ҳозирги ўзбек адабий тили

Ushbu kitob zamonaviy o‘zbek adabiy tilining leksikologiyasi, frazeologiyasi va lug‘atshunosligi masalalariga bag‘ishlangan. Unda tilning lug‘at boyligi, so‘zlarning ma’nolari, frazeologik iboralar, ularning turlari va o‘ziga xos xususiyatlari, shuningdek, lug‘at tuzish prinsiplari va lug‘atlarning tasnifi kabi muhim mavzular chuqur tahlil etilgan. Kitob, asosan, pedagogika institutlari talabalari uchun mo‘ljallangan bo‘lsa-da, o‘zbek tilshunosligi bilan qiziquvchi barcha kitobxonlar uchun ham foydali bo‘lishi mumkin.

Asosiy mavzular

Leksikologiya – tilning lug‘at boyligini o‘rganuvchi soha: Ushbu mavzu leksikologiyaning asosiy tushunchalari, tarmoqlari, o‘rganish ob’ekti, maqsad va vazifalarini qamrab oladi. Leksikologiya tilshunoslikning muhim sohasi ekanligi, uning lug‘at tarkibi va so‘z boyligini o‘rganishdagi roli ta’kidlanadi.
So‘zning semantik tarkibi. Bir ma’noli va ko‘p ma’noli so‘zlar: So‘zning semantik tarkibi, leksik ma’no turlari, qo‘shimcha ottenka, his-siy bo‘yoq va uslubiy belgilar kabi masalalar batafsil yoritiladi. Bir ma’noli va ko‘p ma’noli so‘zlarning o‘zaro farqlari, ularning tilshunoslikdagi ahamiyati ochib beriladi.
Ma’no ko‘chishining asosiy turlari. Ma’noning torayishi va kengayishi: Ma’no ko‘chishining sabablari, turlari (metafora, metonimiya, sinekdoxa va vazifadoshlik), shuningdek, ma’noning torayishi va kengayishi kabi hodisalar misollar bilan tushuntiriladi.
Leksik omonimiya: Omonimiya hodisasi, omonimlarning turlari, omonimiya va ko‘p ma’nolilik o‘rtasidagi farq, shuningdek, omonimlarning nutqdagi ahamiyati ko‘rib chiqiladi.
Sinonimiya: Sinonimiya hodisasi, sinonimlar uyasi, dominant so‘z, sinonimlarning o‘zaro farqlari, sinonimlarning yuzaga kelish yo‘llari va nutqda sinonimlardan foydalanishning ahamiyati tahlil qilinadi.
Antonimiya: Antonimlar, ularning o‘ziga xos xususiyatlari, turlari, antonimlarni poliseemiya va sinonimiya hodisalariga bog‘lab o‘rganish, antonimlarning yuzaga kelish yo‘llari va nutqda qo‘llanilishi masalalari yoritiladi.
O‘zbek tili leksikasida o‘z va o‘zlashgan qatlam: O‘zbek tilidagi so‘zlarning kelib chiqishi, o‘z qatlamga mansub so‘zlar, o‘zlashgan qatlam va uning turlari (fors-tojikcha, arabcha, ruscha so‘zlar) haqida ma’lumot beriladi. So‘z o‘zlashtirish yo‘llari va usullari tahlil qilinadi.
Tarixiylik jihatdan o‘zbek tili leksikasi: Leksikaning tarixiy qatlamlari (zamonaviy, eski va yangi qatlamlar), ularning o‘ziga xos xususiyatlari, arxaizmlar, istorizmlar va neologizmlar haqida ma’lumotlar beriladi.
Umumiy va chegaralangan leksika: Leksikaning qo'llanilishi bo'yicha turlari (umumiy va chegaralangan), chegaralangan leksikaning dialektal leksika, terminologik leksika, jargon va argot kabi ko'rinishlari ko'rib chiqiladi.
Hissiy bo'yoqdorlik va uslubiy jihatdan o'zbek tili leksikasi: Hissiy bo'yoq, hissiz bo'yoqdor so'zlar, uslubiy xoslanish, turli uslublar va ularning xususiyatlari.
Frazeologiya: Frazeologiya, frazeologizmlar, iboralar va turli xil jihatlari.