Fizikadan laboratoriya ishlari
Ushbu kitobda O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi tomonidan tavsiya etilgan "Fizika" kafedrasi uchun mo'ljallangan laboratoriya ishlari to'plami keltirilgan. To'plam mexanika va molekulyar fizika bo'limlariga oid laboratoriya ishlarini o'z ichiga oladi. Qo'llanma talabalarga nazariy bilimlarni amaliy mashg'ulotlar orqali mustahkamlashga yordam beradi. Unda har bir laboratoriya ishining maqsadi, nazariy asoslari, bajarish tartibi, zarur asbob-uskunalar va xavfsizlik qoidalari batafsil yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Qattiq jismlarning zichligini aniqlash: Bu laboratoriya ishi qattiq jismlarning zichligini aniqlash usullarini o'rganishga qaratilgan. Bunda jismning massasini va hajmini o'lchash, xatoliklarni hisoblash, gidrostatika qonunlari bilan tanishish kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Arximed qonunidan foydalanib, shakli murakkab bo'lgan jismlarning hajmini aniqlash usullari ham keltirilgan.
- Aylanma harakat qonunlarini o'rganish: Ushbu laboratoriya ishi Oberbek mayatnigi yordamida aylanma harakat qonunlarini o'rganish va qattiq jismning inersiya momentini aniqlashga bag'ishlangan. Kuch momenti, inersiya momenti kabi tushunchalar, aylanma harakat dinamikasining asosiy tenglamasi, shuningdek, tajribada inersiya momentini aniqlash usullari yoritilgan.
- Trifilyar osma usuli bilan inersiya momentini aniqlash: Trifilyar osma usuli yordamida har xil shakldagi jismlarning inersiya momentini aniqlash usuli bayon etilgan. Trifilyar osmaning tuzilishi, tebranish davri, Shteyner teoremasi kabi masalalar ko'rib chiqilib, tajribada inersiya momentini aniqlash usullari batafsil yoritilgan.
- Egilish usuli orqali Yung modulini aniqlash: Ushbu laboratoriya ishi egilish usuli orqali materialning Yung modulini aniqlashga qaratilgan. Guk qonuni, bikrlik koeffitsiyenti, absolyut va nisbiy uzayish kabi tushunchalar, shuningdek, tajribada Yung modulini aniqlash usullari yoritilgan.
- Tebranma harakat qonunlarini o'rganish: Bu laboratoriya ishida tebranma harakatning asosiy qonunlari o'rganiladi. Garmonik tebranish, tebranish davri, chastotasi, fizik va matematik mayatniklar kabi tushunchalar, Nyutonning II qonuni va tajribada erkin tushish tezlanishini aniqlash usullari bayon etilgan.
- Tovushning havoda tarqalish tezligini aniqlash: Rezonans usuli bilan havoda tovushning tarqalish tezligini aniqlash laboratoriya ishi. To'lqin uzunligi, chastotasi, rezonans hodisasi, turg'un to'lqinlar kabi tushunchalar, shuningdek, tajribada tovush tezligini aniqlash usullari yoritilgan.
- Havoning issiqlik sig'imlari nisbatini aniqlash: Adiabatik kengayish yordamida havoning issiqlik sig'imlari nisbatini (Cp/Cv) aniqlash laboratoriya ishi. Termodinamikaning birinchi qonuni, adiabatik jarayon, Puasson formulasi, shuningdek, tajribada adiabatik jarayon ko'rsatkichini aniqlash usullari bayon etilgan.
- Suyuqliklarning ichki ishqalanish koeffitsiyentini aniqlash: Stoks usuli bilan suyuqliklarning ichki ishqalanish koeffitsiyentini aniqlash laboratoriya ishi. Ishqalanish kuchi, qovushoqlik, Stoks qonuni, terminal tezlik kabi tushunchalar, shuningdek, tajribada suyuqlikning ichki ishqalanish koeffitsiyentini aniqlash usullari yoritilgan.