Гидравлика, гидро ва пневмо узатмалар
Ushbu kitob "Gidravlika, gidro va pnevmo yuritma" fanidan muammoli ma'ruzalar matni bo'lib, O'zbekiston Respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan nashr etilgan. Kitob Farg'ona politexnika institutining "Qurilish" fakulteti talabalari uchun mo'ljallangan. Ma'ruzalar matni gidravlika, gidromashinalar, gidropnevmatik uzatmalar va mashinasozlik texnologiyasida qo'llanilish muammolarini atroflicha yoritadi. Kitob talabalarga fanni chuqur o'zlashtirishga yordam beradi.
Asosiy mavzular
- Kirish. Suyuqliklarning asosiy xossalari: Gidravlikaning maqsadi, rivojlanish tarixi, o'rni, suyuqliklarning asosiy xossalari, ta'sir qiluvchi kuchlar, bosim, solishtirma og'irlik, zichlik, issiqlikdan kengayishi, siqiluvchanligi, qovushqoqligi haqida ma'lumot beriladi.
- Gidrostatika: Suyuqlik bosimining xossalari, muvozanat tenglamasi, tekis va egri sirtga ta'sir qiluvchi bosim, jismning suzishi, Arximed qonuni kabi masalalar ko'riladi.
- Suyuqlik kinematikasi va dinamikasi: Suyuqlik harakat turlari, oqim turlari, o'rtacha tezlik, sarfning uzluksizlik tenglamasi, barqaror va beqaror harakatlar, bosimli va bosimsiz harakatlar, oqimning asosiy gidravlik elementlari haqida ma'lumotlar beriladi.
- Bernulli tenglamalari: Ideal va real suyuqlik oqimi uchun Bernulli tenglamasi, geometrik va energetik ma'nosi, gidravlik va pyezometrik qiyaliklar, Venturi suv o'lchagichi, suv o'lchagich shayba (diafragma) kabi tushunchalar tahlil qilinadi.
- Gidrodinamik o'xshashliklar va modellashtirish: Mexanik va matematik modellashtirish, gidrodinamik o'xshashlik kriteriyasi, suyuqliklarning harakat tartibi, Reynold soni va kritik tezlik haqida ma'lumotlar beriladi.
- Oqim uzunligi bo'yicha bosimning kamayishi: Suyuqlikning tekis va turbulent harakatida bosimning yo'qolishi, gidravlik qarshilik koeffitsientini topish, suyuqliklarning laminar harakatga bosimining yo'qolishi masalalari o'rganiladi.
- Mahalliy gidravlik qarshilik: Oqimning kengayishi, torayishi, burilishi, mahalliy qarshilik koeffitsientlari va ularni hisoblash usullari ko'rsatiladi.
- Suyuqlikning kichik teshik va naychadan oqib chiqishi: Suyuqlikning oqib chiqish tezligi, sarfi, siqilish koeffitsienti, Torichelli formulasi, o'zgaruvchan bosimda oqib chiqish kabi mavzular yoritiladi.
- Turboprovodlarning gidravlik hisobi: Oddiy, ketma-ket, parallel va tarmoqlangan turboprovodlarning gidravlik hisobi, bosim yo'qotish, nasoslar va ularning xarakteristikalari ko'rib chiqiladi.
- Nasos uchun ishlatiladigan va katta idishga ulangantruboprovodlarni gidravlik hisoblash: Ochiq va yopiq tsirkulyatsiyali truboprovodlarni hisoblash, bir idishdan ikkinchi idishga o'tuvchi trubalarni hisoblash, sifonli trubalarni hisoblash usullari bayon etilgan.
- Gidravlik zarb: Gidravlik zarbning hosil bo'lishi, zarb to'lqini, Jukovskiy formulasi, gidravlik zarbni susaytirish usullari, gidravlik taran kabi hodisalar haqida ma'lumotlar beriladi.
- Gidromashinalar: Gidromashinalar haqida tushuncha, nasoslarni guruhlash, hajmiy va dinamik nasoslar, tishli va plastinkali nasoslar, porshenli nasoslar kabi mavzular yoritiladi.
- Kuyrakli nasoslar: Markazdan qochma nasoslar, ularning tuzilishi, nasos va turbinalar uchun Eyler tenglamasi, kurakli nasoslarning turlari haqida ma'lumotlar beriladi.
- Gidrodvigatellar: Gidrodvigatellar haqida ma'lumot, gidrotsilindrlarni hisoblash, burilma gidrodvigatellar, rotorli gidrodvigatellar, taqsimlagichlar va klapanlar haqida tushunchalar beriladi.
- Taklidiy gidroyuritmalarda: Taklidiy gidroyuritmalarning vazifasi va qo'llanilishi, ishlash tarzi, asosiy parametrlari, gidro kuchaytirgichlar haqida ma'lumotlar beriladi.
- Gidrouzatmalar: Gidrouzatmalar haqida tushuncha, ishlash tarzi va guruhlanishi, afzalligi, gidrodinamik muftalar haqida ma'lumotlar beriladi.