Ўзбек шомон фольклорининг жанрлар таркиби

Kitob O'zbekistonda shomonlik folklorining janrlar tarkibini o'rganadi. Unda shomon marosimlari, afsonalari, yo'qlovlari, duolari va boshqa folklor janrlari tahlil qilinadi. Shuningdek, shomonlikning kelib chiqishi, tarixi va O'zbekiston madaniyatidagi o'rni haqida ma'lumot beriladi. Kitob folklorshunoslar, etnografiya bilan qiziquvchilar uchun mo'ljallangan.

Asosiy mavzular

• Shomon afsonalari: Shomonlik kasbini egallash, shomon e'tiqodi bilan bog'liq voqelikning yetakchiligi, bosh qahramon afsona ijrochisi ekanligi bilan ajralib turadi. Ular mifologik obrazlar bilan parallel ravishda tarixiy shaxs - aytuvchi shomon obrazini aks ettiradi. Bosh qahramon syujetdagi barcha voqealarning rivojida asosiy o'rinni egallaydi. G'ayritabiiylik, geografik makonda g'ayrioddiy hodisalar va tush ko'rish motivlari bilan xarakterlanadi.
• Shomon yo'qlovlari: Marhumlar ruhini yod etish an'anasi, shomonlikka xos bo'lib, marosimlar folklorining yo'qlov janriga mansub matnlardir. Ibodatlarning maqsadi - Xudoni va aziz avliyolarni qo'zg'atish. Unda avliyolar, pirlar, o'tganlarning ruhlari yodga olinadi va ularga sig'inish izhor etiladi. Ba'zan uzoq o'tmishda yashab o'tgan pirlarning ruhlaridan madad olinadi.
• Shomon duolari: Ushbu duolar yordamida shifokor bemorning tanasiga joylashgan yovuz ruhlarga qarshi kurashadi. Homiylik ruhlari va pirlar yordamga chaqiriladi. Duolar sehrli so'zlar bilan birga ritmik harakatlar yordamida bajariladi.
• Shomon termalari: Bu shomonning o'z hayoti, ruhiy iztiroblari va kasbiy sirlarini aks ettiruvchi qo'shiqlardir. Ular marosim ishtirokchilarini ishontirish va ularda sehrga ishonch uyg'otish maqsadida ijro etiladi. Unda ruhiy dunyo bilan aloqa, tabiat kuchlariga murojaat va kasbiy tajriba hikoya qilinadi.
• Gulafshon: Tana toshmalari paydo bo'lganda yovuz ruhlarni haydash uchun ishlatiladigan afsungarlik qo'shig'i. Bemor ustiga bug'doy sochilib, maxsus tayoq bilan uriladi, bu yovuz ruhlarni quvib chiqaradi. Gula afshon so'z va harakatning uyg'unligi orqali amalga oshiriladi.
• Ko'ch-ko'ch: Aqli zaif, tunda bosinadigan va boshqa turli shomon kasalliklarini davolashda aytiladigan marosim qo'shiqlari. Unda yovuz ruhlarni boshqa joyga ko'chirish va bemorni tark etishga majburlash asosiy motiv hisoblanadi.
• Afrashlar: Ilon, chayon va boshqa zaharli mavjudotlar chaqqanda zahar tarqalishini to'xtatish yoki zaharni chiqarish uchun ishlatiladigan duolar. Ularning sehrli kuchga ega ekanligiga ishoniladi.