Tilshunoslikka kirish
«Tilshunoslikka kirish» fanidan amaliy va seminar mashgʻulotlari ishlanmasi Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi tomonidan tasdiqlangan namunaviy oʻquv dasturiga muvofiq tuzilgan. Ishlanma filologiya fakultetlari talabalari uchun moʻljallangan.
Asosiy mavzular
- Tilshunoslik fanining maqsad va vazifalari: Tilshunoslik fanining predmeti, vazifalari, boʻlimlari, oʻrganish metodologiyasi, tilning tabiati, taraqqiyot qonuniyatlari, tasnifi, sathlari, birliklari, munosabatlari, ziddiyatlari va boshqa asosiy masalalar.
- Tilning paydo boʻlishi: Tilning kelib chiqishi haqidagi turli nazariyalar (naturalistik oqim, psixologizm, sotsiologizm, strukturalizm), biologik va ijtimoiy aspektlar, mehnatning roli, tafakkur va ongning rivojlanishi bilan bogʻliqligi.
- Tilning tarixiy taraqqiyoti: Tilning tarixiy taraqqiyoti va oʻzgaruvchanligi, sinxroniya va diaxroniya, fonetik, leksik, grammatik oʻzgarishlar, tarixiy manbalarning ahamiyati, qonuniy oʻzgarishlar va nutqiy hodisalar.
- Jamiyat va til taraqqiyoti: Jamiyat va tilning aloqadorligi, differensiya va integratsiya jarayonlari, tillarning bir-biriga taʼsiri, tillarning chatishuvi, bilingvizm, tillarning oʻzaro progressiv va regressiv taʼsiri.
- Til taraqqiyotining ichki qonuniyatlari: Tilning rivojlanishi, til tizimi sathlarining notekis rivojlanishi, naturalizm, logitsizm, psixologizm, sotsiologizm, strukturalizm va boshqa oqimlar, umumiy va xususiy tilshunoslik.
- Dunyo tillari: Tillarning tasnifi asoslari (areal, funksional, geneologik, morfologik), til oilalari, til tiplari, analitik va sintetik tillar.
- Hind - yevropa tillari oilasi: Hind - yevropa tillari oilasining oʻrganilish tarixi, qarindoshlik aloqalari, tipologik xususiyatlari.
- Turkiy tillar oilasi: Turkiy tillarning oʻrganilish tarixidan, genealogik guruhlari, lisoniy xususiyatlari.
- Yozuv. Yozuvning taraqqiyoti: Yozuvning paydo boʻlishi, piktografik, ideografik, boʻgʻin va harfiy yozuvlar, yozuvning taraqqiyot bosqichlari.
- Til va tafakkur masalalari: Til va tafakkurning oʻzaro bogʻliqligi, mantiq va tilshunoslik munosabatlari, tilning ramziy tizim sifatidagi xususiyatlari, tillarning rivojlanishi va oʻzaro taʼsiri masalalari, grammatik talqinlarning falsafiy masalalari.
- Til va nutq munosabati: Til va nutqning farqlanishi, lison va nutq oppozitsiyasi, tilshunoslikning turli sathlari, dunyo tillari tasnifi.
- Til birliklarining oʻzaro munosabati. Sintagmatik, paradigmatik va ierarxik munosabatlar: Dialektik kategoriyalarning tadbiqi, umumiylik-xususiylik, mohiyat-hodisa, imkoniyat-voqelik, grammatika ham nomilliy fan sifatidagi talqini.
- Tilning uslubiy koʻrinishlari: Nutqiy uslublar (ilmiy, rasmiy-idoraviy, publitsistik, soʻzlashuv, badiiy), grammatik talqinlar, ziyolilar ongida shakllangan shiorlar.
- Tilshunoslik sohalari. Fonetika: Fonetikaning oʻrganish manbayi, nutqning fonetik jihatdan boʻlinishi, lugʻat va grammatik qurilish.
- Nutq apparati va uning tuzilishi: Nutq apparati, faol va nofaol nutq aʼzolari, ovoz paychalari, boʻgʻiz, artikulyatsiya, artikulyatsiya bazasi.
- Nutq tovushlarining umumiy tavsifi. Unli va undosh tovushlar: Tovushlarning hosil boʻlishi, talaffuz usullari, tovushning suhbatdoshga taʼsiri, yaʼni taʼsiriy jihatlari.