“Грунтлар механикаси” фанидан лаборатория ишларини бажариш

Ushbu kitobda tuproq mexanikasi fanidan laboratoriya ishlari va ularga tegishli masalalarni yechish uslublari keltirilgan. Qo'llanma "Bino va inshootlar qurilishi" va "Muhandislik kommunikatsiyalarini qurilishi" yo'nalishlarida tahsil olayotgan talabalar uchun mo'ljallangan. Unda laboratoriya ishlarining mazmuni, maqsadlari, vazifalari va amaliy ahamiyati tezkor usulda tushuntiriladi, fan bo'yicha bilim sifatini oshirish maqsad qilingan. Talabalar tuproq namunalarini olish, tajriba sinovlariga tayyorlash, asbob-uskunalardan foydalanish, natijalarni tahlil qilish va hisobotlar tuzishni o'rganadi. Tuproqlarning asosiy fizik va mexanik xossalarini aniqlash sir-asrorlari o'rgatiladi.

Asosiy mavzular

Tuproqning tabiiy zichligini aniqlash: Tuproqning tabiiy zichligini kirquvchi kolso usulida aniqlash, monolitlar olish va tajriba синовига tayyorlash jarayonlari batafsil tushuntirilgan.
Noto'g'ri geometrik shaklli tuproq namunalarining zichligini aniqlash (parafinlash usuli): Ushbu usulda namunaning hajmini aniklash uchun idishdagi suyuklikni siqib chiqarishga asoslaniladi, xaжми ulchagich или hydrostatik tarozidan foydalaniladi.
Gruntlarning tabiy zichligini ulchash usuli bilan aniklash: Bu usul bilan donalari yopishgan gruntlarni (suglinok, gillar) tabiy zichligini aniklash amaliyoti batafsil ochib berilgan.
Gruntni zarralarini quruq xoldagi zichligini aniklash: Gruntni quruq xoldagi zichligini aniqlash orqali ularning kovakdorligini hisoblashda qo'llaniladigan amaliyotlar bayon qilingan.
Gruntni tabiyi namligini aniklash: Gruntni tabiyi namligini aniklashda bxom-3 dona, торози toshlari билан, kuritish шкафи, grunt va соат kabilar kerak buladi.
Gruntni tabiyi namligini «Spirt-benzin» usulida aniklash: Gruntni tabiyi namligini bu usulda aniklash gruntni 7-10гк микдордagi namunasiga, спирт ёки авиацион benzinni aralashtirib eqilishi natijasida suvni buglanib kuritilishiga asoslanadi.
Kumli gruntlarni donadorligini aniklash (elash usulida): Donadorlik gruntni zarrarlarini kanaqa ulchamda va ular kanday mikdorda grunt tarkibida mavjudligidan dalolat beradi. Yakin ulchamli grunt zarrarlarini tuplamiga-fraksiyalar deb ataladi.
Gruntni yumatish chegarasida namlikni aniklash: Gruntni yumatish chegarasida namligi deb - uni tabiyi namligini kamaytirib yeki kupaytirib qilingan loyni namunasini qul kaftlari orasida yumalatganda, grunt ipini diametri 2-3mmlarga тенг bulganda uni sirtida yoriqchalar paydo bulib ikki chekkasidan ukalanib uzila boshlagan holatidagi namlik kuratgichiga etiladi - Wp bilan belgilanib, namligi фоиз билан ulchanadi.
Gruntni oquvchanlik chegarasidagi namlikni aniklash: Oquvchanlik chegarasidaqi namlik (Wr) deganda - namligini kamaytirib eki kupaytirib qilingan grunt loyini shunday holati tushuniladiki byuksdagi loyni yuzasiga kuyilgan standart konus, уз ogirligi ta'sirida 5 секунд davomida 10 мм chuqurlikga botishiga etiladi va namlikni foiz bilan ulchanadi.
Gruntlarni xosilavay xossalarini xisoblash: Gruntlarni qattiq (mineral) donachalari tashkil qilib turgan (skeletini) zichligi ni aniklash. Gruntlarni tabiyi zichligini do va namligi W aniklash tajribalarida olingan natijalarini, kuydagi ifodaga kuyib gruntni mineral donachalarini skeletini zichligini xisoblanadi.
Gruntni suv sizish koeffitsientini aniklash: Suv sizish koeffitsienti deb - gidravlik gradiyenti va kundalang kesim yuzasi birga тенг bulgan грунtдан sizib utgan suv miqdorini belgilovchi kattalikga etiladi.
Kum gruntlarining tabiyi qiyalik burchagini aniklash: Tabiyi qiyalik burchagi deb - gorizontal yuzaga erkin tukilgan kumni, shu yuzaga nisbatan xosil kilgan burchagiga etiladi va bilan belgilanadi.
Chokuvchan lyossimon gruntlar: Lyosslar chokindi jinslar turkumiga kirib, xar xil mineral va grunt zarrarlarini xavoda uchab kelishidan paydo bulgan, namligi kam, changsimon fraktsiyalardan iborat, zarrarlari ulchamlari 0,05 dan 0,002 mm gacha bulganlari 50 фоизdan kup bulgan gruntlar etqiziklaridir.
Gilsimon gruntlarni siljishga karshiligini namunani tughri kesilish usulida aniklash: Gruntlarni siljishga karshiligini laboratoriya sharoitida ishlashga kulay, amaliy jixatidan sinovlardan utgan, ustki eki ostki oboymasi (metall qismi) quzgalib belgilangan ug buyicha gruntni siljishini taminlaydigan asbob VSB-1 eki GGP-30da bajariladi.
Gruntlarni laboratoriya sharoitida aniklanadigan deformatsiya harakteristikalari: Gruntlarni aniklanadigan deformatsiya harakteristikalariga kuydagilar kiradi: gruntning siqilishga fazoviy holatdagi struktura karshiligi; elastiklik moduli, deformatsiyalanishga kursatgan gruntni ichki karshiligi.
Odometerda gruntlarni deformatsiya kursatgichlarini kompressiya usulida aniklash: Gruntlarni siqilishga struktura fazoviy karshiligi aniklash, bunda gruntlarni odometerda siqilishi, ularda xosil buladigan kuchlanishlarni nazariy xulosalarini tajriba natijalariga mos kelishi, tajriba sinovlarini utkazishda uziga xos standart talablarini urgatib talabalarni bilim sifatini chuqurlashtirishdir.
Nisbiy chokuvchanlikni aniklash: Gruntlarni chokuvchanlik xossolari nima, ular kanday toifalarga bulinadi, tajribalarda aniklanish usullari, gruntlarni yuk kutarishiga bogliqligi, poydevorlarni talofat olishiga ta'siri, shu jarayonda kilinadigan injenerlik ishlarini, talabalar «Gruntlar mexanikasida» urgangan nazariyalarni, laboratoriya sinovlarida kullab bilimlarini chuqurlashtirishdir.