Ўзбекистон халқлари тарихи
Ushbu dastur Oʻzbekiston xalqlarining qadimiy tarixini, yaʼni ibtidoiy davrdan to IX asrgacha boʻlgan davrni oʻrganishga qaratilgan. Unda talabalar olis oʻtmishimiz, madaniy merosimiz va maʼnaviyatimizning shakllanish bosqichlari bilan tanishadilar. Oʻquv dasturi talabalarga Oʻzbekistonning qadimiy tarixini atroflicha oʻrganish, ilmiy tadqiqotlar olib borish va tarixiy bilimlarni keng jamoatchilikka yetkazish uchun zarur boʻlgan asosiy tushunchalar va metodologik yondashuvlarni beradi.
Asosiy mavzular
- Oʻzbekiston tarixining manbalari va davrlashtirilishi: Bu mavzu Oʻzbekiston tarixini oʻrganishda foydalaniladigan asosiy manbalarni (arxeologik, etnografik, yozma va boshqalar) va ularning turlarini, shuningdek, tarixiy davrlashtirish tamoyillarini oʻrganadi. Talabalar manbalarning ahamiyatini va har bir davrning oʻziga xos xususiyatlarini tushunib yetadilar.
- Ibtidoiy jamoa tuzumi: Ushbu mavzu insoniyat tarixining eng qadimgi davri – ibtidoiy jamoa tuzumini qamrab oladi. Ibtidoiy odamlarning paydo boʻlishi, evolyutsiyasi, turmush tarzi, madaniyati, diniy eʼtiqodlari va ijtimoiy tashkilotlari koʻrib chiqiladi. Oʻrta Osiyodagi paleolit, mezolit, neolit va eneolit davrlariga alohida eʼtibor qaratiladi.
- Bronza va ilk temir davri: Bronza davri Oʻrta Osiyo hududida dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilikning rivojlanishi bilan xarakterlanadi. Ijtimoiy tabaqalanish, mulkiy tengsizlik va harbiy demokratiya kabi jarayonlar koʻrib chiqiladi. Ilk temir davrida Oʻrta Osiyoda yuzaga kelgan ilk davlatlar – Xorazm, Baqtriya va Soʻgʻdning siyosiy tarixi va madaniyati oʻrganiladi.
- Axomaniylar hukmronligi: Bu mavzu Axomaniylar imperiyasining Oʻrta Osiyoni bosib olishi, mahalliy xalqlar tomonidan koʻrsatilgan qarshilik, Axomaniylar davridagi ijtimoiy-siyosiy va madaniy oʻzgarishlarni oʻrganadi. Shuningdek, Zardushtiylik dinining tarqalishi va uning jamiyatga taʼsiri koʻrib chiqiladi.
- Aleksandr Makedonskiyning yurishlari: Mavzuda Aleksandr Makedonskiyning Oʻrta Osiyoga qilgan yurishlari, mahalliy xalqning bosqinchilarga qarshi kurashi, Spitamen qoʻzgʻoloni va makedoniyaliklar hukmronligining oqibatlari tahlil qilinadi. Aleksandr imperiyasining parchalanishi va Oʻrta Osiyoda yangi siyosiy tuzilmalarning paydo boʻlishi koʻrib chiqiladi.
- Salavkiylar davri: Salavkiylar davlatining tashkil topishi, ularning Oʻrta Osiyodagi siyosati, madaniy aloqalari va mahalliy xalqning qarshilik harakati oʻrganiladi. Yunon-Baqtriya podsholigining shakllanishi va Salavkiylar hukmronligining tugashi tahlil qilinadi.
- Qangʻ, Davon va Xorazm davlatlari: Ushbu mavzu Oʻrta Osiyodagi mahalliy davlatlarning – Qangʻ, Davon (Fargʻona) va Xorazmning tashkil topishi, siyosiy tarixi, ijtimoiy-iqtisodiy tuzumi va madaniyatini oʻrganadi. Kushon imperiyasi va uning Oʻrta Osiyo tarixidagi roli koʻrib chiqiladi.
- Kushon davlati: Kushon davlatining shakllanishi, siyosiy tarixi, ijtimoiy-iqtisodiy tuzumi va madaniyati batafsil oʻrganiladi. Buddist dinining tarqalishi va Kushon sanʼati yuksakligi koʻrib chiqiladi. Kushon yozuvi va tangalari tahlil qilinadi.
- Ilk oʻrta asrlarda Oʻrta Osiyo: VI-VII asrlarda Oʻrta Osiyoda siyosiy vaziyat, turkiy hoqonlikning hukmronligi, Soʻgʻd, Fargʻona va Xorazmning mustaqil davlatlari va arablar istilosi kabi masalalar oʻrganiladi. Arab xalifaligining madaniy taʼsiri va islom dinining tarqalishi tahlil qilinadi.