Железы внутренней секреции и их возрастные особенности
Ushbu kitob endokrin tizimga bag'ishlangan bo'lib, endokrin bezlar, gormonlar va ularning organizmdagi roli, gipotalamo-gipofizar tizim, endokrin bezlarning qisqacha tavsifi, jinsiy rivojlanish va jinsiy tarbiya kabi mavzularni o'z ichiga oladi. Ma'ruzaning maqsadi - ichki sekretsiya bezlarining fiziologiyasi bo'yicha zamonaviy ma'lumotlarni yoritish, gormonlar va ularning organizmdagi roli haqida tasavvur berish.
Asosiy mavzular
- Endokrin bezlar haqida umumiy tushuncha: Endokrin bezlar - bu maxsus moddalar ishlab chiqaradigan organlar bo'lib, ular moddalar almashinuviga, organlar va to'qimalarning tuzilishi va funktsiyasiga ta'sir qiladi. Ichki sekretsiya bezlari boshqa bezlardan farq qiladi, chunki ular ishlab chiqarilgan moddalarni to'g'ridan-to'g'ri qonga chiqaradi. Bularga gipofiz, epifiz, qalqonsimon bez, oshqozon osti bezi, buyrak usti bezlari, jinsiy bezlar, qalqonsimon bezlar va timus kiradi.
- Gormonlar va ularning organizmdagi roli: Gormonlar - bu ichki sekretsiya bezlari tomonidan ishlab chiqarilgan biologik faol moddalar. Ular moddalar almashinuviga ta'sir qiladi, hujayra faolligini tartibga soladi, metabolik mahsulotlarning hujayra membranalariga kirib borishiga yordam beradi. Gormonlar nafas olish, qon aylanishi, ovqat hazm qilish, chiqarish va ko'payish funktsiyasi bilan bog'liq. Ular turlarga xos, lekin muayyan gormon yetishmovchiligini hayvonlar bezlaridan olingan preparatlar bilan qoplash mumkin.
- Gipotalamo-gipofizar tizim: Gipotalamo-gipofizar tizim endokrin bezlar faoliyatini tartibga solishda muhim rol o'ynaydi. Gipotalamus gormonlar (relizing-faktorlar) ishlab chiqaradi, ular gipofizning ma'lum bo'limlariga ta'sir qilib, uning gormonlar sekretsiyasini rag'batlantiradi. Gipofiz - miya asosida joylashgan kichik oval shaklidagi hosila. Uning oldingi, oraliq va orqa bo'laklari mavjud.
- Endokrin bezlarning qisqacha tavsifi: Kitobda qalqonsimon bez, buyrak usti bezlari, oshqozon osti bezi va jinsiy bezlarning tuzilishi, funktsiyalari va gormonlari haqida batafsil ma'lumot berilgan. Qalqonsimon bez tiroksin ishlab chiqaradi, bu moddalar almashinuvini rag'batlantiradi. Buyrak usti bezlari kortikosteroidlar (mineralokortikoidlar, glyukokortikoidlar va androgenlar) va adrenalin ishlab chiqaradi. Oshqozon osti bezi insulin va glyukagon ishlab chiqaradi, ular uglevod almashinuvini tartibga soladi. Jinsiy bezlar jinsiy gormonlar (androgenlar va estrogenlar) ishlab chiqaradi.
- Jinsiy rivojlanish va jinsiy tarbiya: Jinsiy bezlar va ular bilan bog'liq jinsiy xususiyatlar bachadon ichida shakllanadi va bolalik davrida rivojlanadi. Ma'lum bir bosqichda jinsiy rivojlanish keskin tezlashadi va fiziologik jinsiy yetuklik sodir bo'ladi. Jinsiy yetuklik davri - bu jinsiy rivojlanishning tezlashgan davri. Bu davrda organizmda chuqur o'zgarishlar sodir bo'ladi. Biologik jinsiy yetuklikni ijtimoiy yetuklik bilan tenglashtirib bo'lmaydi.