Тоғ жигарранг тупроқларининг хилма-хиллигини сақловчи айрим табиий омиллар тавсифи (Чотқол ва Нурота тоғлари мисолида)
Ushbu kitob tuproqshunoslikka oid bo'lib, unda O'zbekistonning tog'li hududlarida tarqalgan jigarrang tuproqlarning xilma-xilligini saqlashda muhim rol o'ynaydigan tabiiy omillar (relyef, iqlim, o'simlik qoplami) tahlil qilingan. Chotqol va Nurota tog'lari misolida tuproq hosil bo'lish jarayonlari, ularning morfologiyasi va xususiyatlari batafsil o'rganilgan. Kitobda tuproq qoplamining xilma-xilligini yo'q qiluvchi omillar va ularning oldini olish choralari ham ko'rsatilgan.
Asosiy mavzular
- Tog' tuproq qoplamining tuzilishida tabiiy omillarning roli: Tog'li hududlarda tuproq qoplamining tuzilishi, kimyoviy, fizikaviy va boshqa xossalari tekislikda tarqalgan tuproqlarga nisbatan farqlanadi. Ayniqsa relefning ahamiyati ta'kidlangan.
- Tog' relyefi - tuproqning mexanik tarkibini o'zgartiruvchi omil: Tog' mintaqasida nuragan ona jinslarning qayta taqsimlanishi odatda tog'ning suvayirg'ich qismidan boshlanadi. Turli relyef shakllari tuproqning mexanik tarkibiga ta'sir etadi.
- Tog' relyefi - genetik qatlamning shakllanishi, gumusli qatlam qalinligi va tuproqlar morfologiyasini o'zgartiruvchi omil: Tuproq hosil bo'lishining asosiy mohiyati genetik qatlamlarning shakllanishidir. Relefning o'rni alohida namoyon bo'ladi. Chotqol va Nurota tog'larida tuproqlar turlicha morfologik belgilarga ega.
- Tog' relyefi – tuproqdagi gumus, oziqa elementlari miqdori va zahirasiga ta'sir qiluvchi omil: Turli relyeflarda rivojlangan tog' jigarrang tuproq tipchalarining gumusi va azoti miqdorini ko'rsatuvchi raqamlar keltirilgan. Tog' tuproqlarida gumus miqdori va zahirasi har xil.
- Iqlim – tog' tuproqlari xilma-xilligini saqlovchi ustuvor omil: Relef kabi iqlim ham tuproq hosil bo'lishida ustuvor omillardan bo'lib, uning asosiy ko'rsatkichlari: yog'in miqdori va taqsimlanishi, havo va tuproq harorati.
- O’simlik-tuproq profili, gumusi va agregatlarini shakllantiruvchi asosiy omil: Tog' jins bo'laklari va mayda zarralar relyefga qarab hosil bo'ladi. Ularning tuproqqa aylanishi o'simliklar va hayvonot dunyosi yordamida bo'ladi. Gumus miqdori hududdagi o'simlik qoplamiga bog'liq
- Tuproq qoplamining xilma-xilligini barbod qiluvchi omillar va ularning oldini olish choralari: Tuproq qoplamining xilma-xilligi eroziya va boshqa ofatlar ta'sirida yo'qolishi mumkinligi aytib o'tilgan