ХХ аср баъзи лингвистик назариялари субъектив шарҳлар
Maqolada XX asrning o'rtalaridan XXI asr boshlarigacha lingvistikada paydo bo'lgan ko'plab nazariyalar, yo'nalishlar va maktablar haqida so'z boradi. E.Benvenistning "Linguistik tahlil bosqichlari", N.Xomskiyning "Sintaktik strukturalar aspektlari", "Karteziy lingvistikasi", shuningdek, "Funktsional-semantik maydon" va boshqa nazariy nashrlar tahlil qilinadi. Amerika deskriptiv lingvistikasi, transformatsion grammatika, lingvistik nisbiylik nazariyasi kabi yo'nalishlar ko'rib chiqiladi. Ba'zi nazariyalarning shakllanishiga o'tmishdagi tilshunoslarning fikrlari turtki bo'lganligi ta'kidlanadi. Xususan, N.Xomskiy Karteziy ratsionalizmi transformatsion grammatikaga o'xshash lingvistik nazariyalarning tug'ilishiga sabab bo'lganligini aytadi. Shuningdek, tilda tizimlilik g'oyasi V. fon Gumboldt tomonidan e'tirof etilganligi haqida fikrlar mavjud.
Asosiy mavzular
- XX asr lingvistik nazariyalari: XX asrda paydo bo'lgan turli lingvistik nazariyalar, yo'nalishlar va maktablarning rivojlanishi va xususiyatlari tahlil qilinadi. Bu nazariyalarning lingvistikaga qo'shgan hissasi baholanadi.
- Transformatsion grammatika: Transformatsion grammatikaning kelib chiqishi, asosiy g'oyalari va rivojlanish bosqichlari ko'rib chiqiladi. N.Xomskiyning bu nazariyaga qo'shgan hissasi va uning Karteziy falsafasi bilan bog'liqligi o'rganiladi.
- Amerika deskriptiv lingvistikasi: Amerika deskriptiv lingvistikasining asosiy yo'nalishlari (bixeviorizm, transformatsion grammatika, lingvistik nisbiylik nazariyasi) va ularning o'ziga xos xususiyatlari tahlil qilinadi.
- Tilning tizimliligi: Tilning tizim sifatida qaralishi va bu g'oyaning V. fon Gumboldt tomonidan ilgari surilganligi haqida ma'lumot beriladi. Til elementlarining o'zaro bog'liqligi va ularning kommunikatsiya jarayonidagi roli tahlil qilinadi.
- Kommunikativ va pragmatik lingvistika: Kommunikativ va pragmatik lingvistikaning ahamiyati ortib borayotgani va tilni doimiy harakatdagi hodisa sifatida o'rganishga e'tibor qaratilayotgani ta'kidlanadi.