Fizikadan tajriba ishlari uchun
Ushbu kitob Oʻzbekiston Respublikasi oliy taʼlim muassasalarida fizika kursini oʻrganayotgan bakalavriat talabalari uchun moʻljallangan boʻlib, elektr va magnetizmga oid tajriba ishlarini oʻtkazish boʻyicha uslubiy qoʻllanmadir. Qoʻllanma Navoiy davlat konchilik instituti (NDKI) Energo-mexanika fakulteti “Umumiy fizika” kafedrasi tomonidan ishlab chiqilgan. Kitobda elektr oʻlchash asboblarining ishlash prinsiplari, oʻlchash xatoliklarini hisoblash, elektr zanjirlarida rezonans hodisalari, magnit maydon kuchlanganligini aniqlash kabi mavzularga oid tajribalar batafsil yoritilgan. Shuningdek, qoʻllanmada turli materiallarning fizik xossalari, xavfsizlik qoidalari va laboratoriya ishlarini bajarish tartibi ham keltirilgan.
Asosiy mavzular
- Elektr o'lchash asboblarini o'rganish va xatoliklarni hisoblash: Elektr o'lchash asboblarining turlari, ishlash prinsiplari va o'lchash xatoliklarini aniqlash usullari ko'rsatilgan. Ampermetr, voltmetr, reostat kabi asboblar bilan ishlash tartibi va xatoliklarni baholash usullari keltirilgan.
- Elektrostatik maydonni o'rganish: Elektrostatik maydonning kuch va energetik xarakteristikalari, ekvipotentsial sirtlar haqida ma'lumot beriladi. Tajriba yordamida ekvipotentsial chiziqlarni aniqlash usuli tasvirlangan.
- Noma'lum qarshilikni ampermetr va voltmetr yordamida aniqlash: Elektr qarshilikni o'lchash, o'tkazgichlarni ketma-ket va parallel ulash usullari o'rganiladi. Ampermetr va voltmetr yordamida noma'lum qarshilikni aniqlash usuli batafsil ko'rsatilgan.
- Uitston ko'prigi yordamida noma'lum qarshilikni aniqlash: Tarmoqlangan elektr zanjirlari qonuniyatlari va Uitston ko'prigi yordamida qarshilikni aniqlash usuli keltirilgan.
- Tok manbaining EYUK va ichki qarshiligini aniqlash: Berk zanjir uchun Om qonuni o'rganiladi, tok manbaining elektr yurituvchi kuchi (EYUK) va ichki qarshiligini aniqlash usullari tasvirlangan.
- Yarim o'tkazgichli diodning volt-amper xarakteristikasini olish: Yarim o'tkazgichli diodning tuzilishi, ishlash prinsipi va volt-amper xarakteristikasi o'rganiladi. Diodning qarshiligini va to'g'rilash koeffitsientini aniqlash usullari keltirilgan.
- Termopara doimiysini aniqlash: Termoelektr hodisalari, termoparaning ishlash prinsipi va termopara doimiysini aniqlash usuli batafsil yoritilgan.
- Yer magnit maydon kuchlanganligining gorizontal tashkil etuvchisini aniqlash: Yerning magnit maydoni, uning gorizontal tashkil etuvchisi va uni tangens-galvanometr yordamida aniqlash usuli tasvirlangan.
- G'altakning induktivlik koeffitsientini aniqlash: O'zinduksiya hodisasi, g'altakning induktivligi, o'zakli va o'zaksiz holda induktivlikni o'lchash usullari keltirilgan.
- Kuchlanishlar rezonansi: O'zgaruvchan tok zanjirida kuchlanishlar rezonansi hodisasi, uning shartlari va hosil bo'lish sabablari ko'rsatilgan.