«Ҳайрат ул-аброр» достонининг ўрганилиш тарихи (Т.Жалолов, Н.Маллаев, А.Қаюмов талқинлари асосида)

"Hайрат ул-аброр" - Алишер Навоийнинг "Хамса"си таркибига кирган биринчи достон бўлиб, унда шоирнинг фалсафий, ижтимоий-сиёсий ва ахлоқий-таълимий қарашлари баён этилган. Достон турли мавзулардаги ҳикоятлар, тамсиллар ва ҳикматли сўзлардан иборат бўлиб, унда инсонпарварлик, адолат, илм-маърифат ва маънавий комиллик каби қадриятлар улуғланади.

Asosiy mavzular

• Инсон ва жамият: Достонда инсоннинг жамиятдаги ўрни, бурч ва масъулияти, шунингдек, жамият аъзолари ўртасидаги муносабатлар масалалари ёритилади. Навоий адолатли жамият қуриш, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва халқ фаровонлигини ошириш ғояларини илгари суради.
• Ахлоқ ва маънавият: Достонда ахлоқий поклик, маънавий комиллик, сахийлик, вафодорлик, ростгўйлик ва камтарлик каби фазилатлар тарғиб қилинади. Шунингдек, мансабпарастлик, мутакаббирлик, ёлғончилик ва зумкорлик каби иллатлар танқид остига олинади.
• Илм ва маърифат: Достонда илмнинг аҳамияти, маърифатнинг инсон ва жамият тараққиётидаги ўрни, илм аҳлига ҳурмат ва эҳтиром кўрсатиш каби мавзулар қаламга олинади. Навоий илмсизлик жаҳолатга, зулматга ва таназзулга олиб келишини таъкидлайди.
• Адолат ва ҳукмдорлик: Достонда адолатли ҳукмдорнинг халқ учун қайғуриши, адолат тамойилларига амал қилиши ва жамиятда тинчлик-осойишталикни таъминлаши зарурлиги ҳақида фикрлар баён этилади. Зулмкор ҳукмдорлар эса қаттиқ танқид қилинади.