VII sinf zoologiya
Ushbu kitob 7-sinf zoologiya (umurtqali hayvonlar) kursiga oid bo'lib, baliqlarning tuzilishi, hayot tarzi, fiziologik xususiyatlari va ko'payishiga bag'ishlangan. Kitobda baliqlarning ovqat hazm qilish sistemasi, nafas olish organlari, qon aylanishi, ayirish sistemasi, nerv sistemasi, sezgi organlari, shartli va shartsiz reflekslari, jinsiy ko'payishi, tuxum qo'yishi va rivojlanishi kabi mavzular yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Ovqat hazm qilish sistemasi: Baliqlarning ovqat hazm qilish organlari: og'iz, halqum, qizilo'ngach, oshqozon, ichak va anal teshigi. Jigar va oshqozon osti bezi suyuqliklari ichakka quyiladi.
- Nafas olish sistemasi: Baliqlarning nafas olish organi jabralar. Jabralar yoriqlar, ravoqlar va kapillyarlardan tuzilgan. Jabra varaqlari nafas olishda, jabra qilchalari ozuqani tutib qolishda ishtirok etadi.
- Qon aylanish sistemasi: Baliqlarning qon aylanish sistemasi yurak, arteriya, vena va kapillyarlardan iborat. Yurak qorincha va bo'lmachadan tuzilgan. Yurakda venoz qon bo'ladi. Arterial qon kislorodga boy, venoz qon karbonat angidridiga boy.
- Ayirish sistemasi: Baliqlarning ayirish sistemasi ikkita tasmasimon buyrak, siydik yo'li, qovuq va chiqarish teshigidan iborat.
- Nerv sistemasi: Baliqlarning nerv sistemasi bosh miya, orqa miya va tanaga tarqalgan nerv tolalaridan iborat. Bosh miya oldingi, oraliq, o'rta, miyacha va uzunchoq miyadan tuzilgan. Harakatlanish miyacha, nafas olish, qon aylanishi va ovqat hazm qilish uzunchoq miya tomonidan boshqariladi.
- Sezgi organlari: Baliqlarning sezgi organlari ko'z, yon chiziq, burun teshigi va ichki quloqdan iborat. Ko'z narsa shakli va rangini, yon chiziq suv oqimini, ichki quloq muvozanatni va tovushni sezadi. Ta'm bilish organlari og'izda, halqumda va butun tana yuzasida joylashgan.
- Reflekslar: Baliqlarda shartli va shartsiz reflekslar kuzatiladi. Shartli reflekslar hayot davomida hosil bo'ladi, shartsiz reflekslar tug'ma bo'ladi.
- Ko'payish: Baliqlar ayrim jinsli. Erkak baliqlarda juft urug'don, urg'ochi baliqlarda tuxumdon bo'ladi. Chuchuk suv havzalaridan dengizlarga tuxum qo'yish uchun ugor, dengizlardan chuchuk suv havzalariga tuxum qo'yish uchun keta va gorbusha chiqadi.