Monopredikativlik va polepredikativ birliklar

Ushbu kitobda o'zbek tilshunosligining muhim masalalaridan biri bo'lgan predikativlik, monopredikativlik va polepredikativlik tushunchalari chuqur tahlil etilgan. Unda sodda gaplar, qo'shma gaplar, qo'shuvchi predikatlar va ularning semantik xususiyatlari ko'rib chiqilgan. Shuningdek, predikativlik va modallikning o'zaro munosabatlari, sub'ekt va predikatning gapdagi o'rni va vazifalari ham o'rganilgan. Kitob o'zbek tilshunosligi nazariyasiga oid asosiy tushunchalarni o'rganishda muhim manba bo'lib xizmat qiladi.

Asosiy mavzular

Bir predikatli qurilmalar: Ushbu mavzuda argument pozitsiyasida nopredikat belgilar kelgan sintaktik qurilmalarning xususiyatlari, sub'ektlilik mikromaydoni va uning lingvistik nazariyalardagi o'rni tahlil qilinadi. Shuningdek, sub'ektning semantik va sintaktik jihatlari, uning gap tuzilishidagi roli ham ko'rib chiqiladi.
Sodda gapning predikat xarakteriga ko'ra tiplari: Bu mavzuda gapning semantik va uyushtiruvchi markazi predikat ekanligi, predikat xarakteriga ko'ra gaplarning fe'l asosli va ot asosli tiplarga bo'linishi muhokama qilinadi. Fe'l asosli gaplarning valentliklari, sintaktik qurilishi va semantik xususiyatlari tahlil etiladi.
Nisbat shakllari va gap semantikasi: Bu mavzuda fe'l predikatlarning grammatik valentliklarini ifodalashda nisbat shakllarining roli, nisbat shakllariga ko'ra sub'ektning predikat aks ettirgan harakat-holatga munosabati tahlil qilinadi. Diateza nazariyasi asosida semantik tuzilish birliklari va sintaktik tuzilish birliklarining munosabati o'rganiladi.
Ko'p predikatli qurilmalar: Bu mavzuda predikat va uning aktantlari munosabatidan tashkil topgan sintaktik qurilma, predikativ ifoda (PI) tushunchasi, PI tarkibidagi predikatlar miqdoriga ko'ra turlari (bir predikatli va ko'p predikatli) muhokama qilinadi. Polipredikatli sodda gaplar, predikatlar darajalanishi va qo'shilma, qo'shuvchi predikatlar tahlil etiladi.
Ko'p predikatli qurilmalarda predikativlik: Bu mavzuda ko'p predikatli qurilmalardagi propozitsiyaning ikkilamchi ifodalanishida predikativlikning mavjudligi masalasi, predikativlikka yondashuvlarning xilma-xilligi, yarim predikativlik tushunchasi va maksimal sintaktik birliklar haqidagi qarashlar ko'rib chiqiladi.
Qo'shilma predikatlar: Bu mavzuda ravishdosh, sifatdosh, harakat nomli oborotlar, kirishlar va undalmalarning yarim predikativ qurilmalar qatoriga kiritilishi, ularning grammatik aloqalari va semantik xususiyatlari muhokama qilinadi.
Qo'shuvchi predikatlar: Bu mavzuda jarayon predikatlar, kauzativ predikatlar, qo'shuvchi predikat pozitsiyasida keluvchi morfologik va leksik kauzativ fe'llarning xususiyatlari, ularning gapdagi vazifalari tahlil qilinadi.
Predikativlik va modallik: Bu mavzuda predikativlik va modallikning o'zaro bog'liqligi, ularning tutash nuqtalari va farqlari, predikativlikning modallikka nisbatan kengligi yoki uzviy qismi ekanligi haqidagi qarashlar, modallikning turlari va ularning semantik xususiyatlari muhokama qilinadi.