Назарий тилшунослик масалалари
Ushbu kitob tilshunoslik fanining asosiy yo'nalishlari, nazariyalari va metodologiyasini qamrab olgan bo'lib, talabalarga tilning mohiyati va tuzilishi haqida keng tushuncha beradi.
Asosiy mavzular
- Tilshunoslik faniga kirish: Tilning ijtimoiy hodisa ekanligi, tilshunoslikning sathlari va ularni ajratish tamoyillari, bir sathda mansub birliklar munosabati kabi masalalar ko'rib chiqiladi.
- Tilshunoslik fanining taraqqiyot tarixi: Tarixiy tilshunoslikning shakllanish bosqichlari, qiyosiy-tarixiy va qiyosiy-tipologik tilshunoslik, sinxron-diaxron tilshunoslik kabi yo'nalishlar tarixi o'rganiladi.
- Asosiy lingvistik konsepsiyalar: Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino kabi mutafakkirlarning til haqidagi qarashlari tahlil qilinadi. Shuningdek, Vilgelm fon Humboldt, Ferdinand de Sossyur, Sharl Balli, Roman Yakobson, Yakob Grimm kabi tilshunoslarning ta'limotlari yoritiladi.
- Til va nutq: Til va nutq tushunchalari, ularning o'zaro munosabati, F. de Sossyur nazariyasi, til va nutq hodisalarining qarama-qarshi xususiyatlari, hamda me'yorlashuv hodisasi masalalari ko'rib chiqiladi.
- Tilning tizim ekanligi: Til belgilar tizimi sifatida, tizim va qurilish, til tizimining ichki tuzilish xususiyati, lingvistik birliklarning o'zaro munosabatlari, paradigma a'zolari o'rtasidagi zidlanishlar va zidlanish turlari, tizim hosil qiluvchi, tizimda hosil bo'luvchi va tizimga betaraf belgilar haqida ma'lumotlar beriladi.
- Paradigmatik va sintagmatik munosabatlar: Sintaktik munosabatlar, paradigmatik munosabatlar, shuningdek, til va nutq dixotomiyasida paradigmatik va sintagmatik munosabatlarning voqelanishi kabi jihatlar yoritiladi.
- Matematik tilshunoslik: Tilshunoslikning matematika bilan munosabati, matematik tilshunoslik tushunchasi, gap tuzilishi formulasi, gaplarning normativlik yoki psevdonormativlik jihatidan tahlili, gap sintagmatikasining tahlili, to'plam nazariyasining lisoniy hodisalar tahliliga tadbiqi hamda matn yaratilish jarayoni modeli kabi mavzular o'rganiladi.
- Lingvistik tahlil metodlari va metodologiyasi: Tilni o'rganish metodologiyasi va metodlari, bilish usullari va tilshunoslik metodlari, an'anaviy tahlil metodlari, zamonaviy lisoniy tahlil metodlari, hamda an'anaviy va sistem tilshunoslik munosabati masalalari tahlil qilinadi.
- Til va nutq madaniyati: Tilning millatning tarixiy-madaniy merosi ekanligi, til madaniyati nazariyasi, stilistika va pragmalingvistika hamda o'zbek tilshunosligida til va nutq madaniyatining o'rganilishi masalalari ko'rib chiqiladi.
- Istiklol va tilshunoslik taraqqiyotida bo'lgan o'zgarishlar: Mustaqillik sharoitida o'zbek tilshunosligining rivojlanish shart-sharoitlari, o'zbek tilshunosligidagi strukturaviy tadqiqotlar, o'zbek tilshunosligida tilni tizim sifatida o'rganish masalalari, o'zbek xalq taraqqiyotining mustaqillik davrida til va nutq madaniyati masalalari yoritilgan.