Контрастив лингвистиканинг тилшуносликда тутган ўрни

Ushbu magistrlik dissertatsiyasi o‘zbek va tojik tillarining kontrastiv sintaksisiga bag‘ishlangan. Unda ikki tilning gap qurilishi, so‘z birikmalari, sodda va qo‘shma gaplar tuzilishi jihatidan o‘xshash va farqli jihatlari ilmiy asosda tahlil etiladi. Tadqiqotda tillararo ta’sir masalalari, jumladan, o‘zbek tiliga tojik tilidan o‘tgan unsurlar ham ko‘rib chiqiladi.

Asosiy mavzular

• So‘z birikmalari: O‘zbek va tojik tillaridagi so‘z birikmalarining umumiy va farqli jihatlari, ularning tarkibi, tuzilishi va ifodalanish usullari tahlil qilinadi. Har ikki tilda so‘z birikmalarida bosh so‘zning qaysi so‘z turkumi bilan ifodalanishiga ko‘ra turlari, so‘z birikmalarning aloqa munosabatiga ko‘ra turlari (boshqaruv, bitishuv, moslashuvli va izofali so‘z birikmalar) batafsil ko‘rib chiqiladi.
• Sodda gaplar: O‘zbek va tojik tillaridagi sodda gaplarning umumiy va farqli jihatlari, ularning tuzilishi, ifoda maqsadiga ko‘ra turlari (darak, so‘roq, buyruq gaplar), ega va kesimning ifodalanish xususiyatlari qiyosiy o‘rganiladi. Sodda gaplar doirasida tillararo ta’sir masalalari ham ko‘rib chiqiladi.
• Qo‘shma gaplar: O‘zbek va tojik tillaridagi qo‘shma gaplarning umumiy va farqli jihatlari, bog‘langan, ergashgan va bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarning tuzilishi, turlari va ifodalanish usullari tahlil etiladi. Qo‘shma gaplarda sodda gaplarning o‘zaro munosabatlari, ularning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari (darak, so‘roq, buyruq gaplar) batafsil yoritiladi.
• Izofali birikmalar: O‘zbek tiliga tojik tilidan o‘tgan izofali birikmalar va ularning o‘zgarishlari, tuzilishi va ifodalanish usullari ham o'rganiladi. Ularning o‘zbek adabiy tilida tutgan o‘rni va uslubiy xususiyatlari ham ko‘rib chiqiladi.