Биология (80 соат) фанидан академик лицей ва касб- ҳунар коллежлари учун ўқув дастури
Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan bo'lib, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun biologiya fanidan o'quv dasturi hisoblanadi. Dastur biologiya fanining maqsad va vazifalari, biologik nazariyalar va qonunlar, genetik injeneriya va biotexnologiya, evolyutsion ta'limot, organik olamning evolyutsion dalillari, hayotning paydo bo'lishi va rivojlanishi, odamning paydo bo'lishi, ekologiya asoslari, biosfera va uning evolyutsiyasi kabi mavzularni qamrab oladi.
Asosiy mavzular
- Biologiyaga kirish: Biologiya fanining maqsadi, vazifalari, ilmiy tadqiqot usullari, muammolari. Biologiya fanining qishloq xo'jaligi, tibbiyot, sanoat, o'rmonchilik, baliqchilik, tabiatni muhofaza qilishdagi ahamiyati.
- Biologik nazariyalar va qonunlar: Hujayra nazariyasi, aminokislotalar, oqsillar, nuklein kislotalarining hujayradagi roli. Oqsillar biosintezini mohiyati. Asosiy genetik tushunchalar va qonuniyatlar.
- Genetik injeneriya va biotexnologiya: Genetik injeneriya haqida tushuncha. Genetik injeneriyaning tadqiqot ob'ektlari: bakteriyalar, viruslar, bakteriofaglar, tuban zamburug'lar, hujayralar. Biotexnologiya haqida tushuncha. Gen va hujayra injeneriyasiga asoslangan biotexnologiya. O'zbekistonda genetik injeneriya va biotexnologiya sohasida qilinayotgan tadqiqotlar va olingan natijalar.
- Evolyutsion ta'limot: Darvingacha bo'lgan davrda tabiat haqidagi tasavvurlarning paydo bo'lishi. Markaziy Osiyoda tabiatshunos olimlarning tabiat haqidagi fikrlari. Ch. Darvinning evolyutsion nazariyasining qisqacha mazmuni. Madaniy o'simliklar, xonakilashtirilgan hayvonlarning kelib chiqishi. Sun'iy tanlash. Tabiiy tanlanish. Yashash uchun kurash.
- Organik olamning evolyutsion dalillari: Makroevolyutsiya va uni o'rganish metodlari. Evolyutsiyani isbotlashda embriologiya va solishtirma anatomiya dalillari. Gomologik, analogik, rudiment organlar va atavizm hodisasi. Biogenetik qonun. Ularning evolyutsion ahamiyati. Evolyutsiyaning paleontologik va biogeografik fan dalillari.
- Organik olamning paydo bo'lishi va rivojlanishi: Erda hayotning paydo bo'lishi to'g'risida turli nazariyalar. Hayotning paydo bo'lishida kimyoviy evolyutsiya bosqichi. Organik olam evolyutsiyasining asosiy yo'nalishlari: aromorfoz, idioadaptatsiya, umumiy degeneratsiya.
- Odamning paydo bo'lishi: Odam va hayvon gavda tuzilishidagi o'xshashlik va farqlar. Rudiment va atavizm belgilari. Antropogenezni harakatlantiruvchi omillar. Odam evolyutsiyasining asosiy yo'nalishlari. Odamning paydo bo'lishida biologik va ijtimoiy omillarning roli.
- Ekologiya asoslari: Ekologiya fanining vazifalari, boshqa fanlar bilan aloqasi. Asosiy ekologik tushunchalar. Muhitning ekologik omillari. Abiotik omillar, iqlim omillari. Biotik omillar. Ekologik tizimlar. Biozenozlar. Ekologik piramida.
- Biosfera va uning evolyutsiyasi: Biosfera, tushunchalari, chegaralari. Er qobiqlarida hayotning tarqalishi. Biosfera tarkibi, fuksiyalari. Biosfera evolyutsiyasi. Noogenez.