Адабиётшуносликка кириш
Ushbu hujjat O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimi uchun adabiyotshunoslikka kirish fanidan o'quv-uslubiy qo'llanma hisoblanadi. Qo'llanma talabalarga adabiyotshunoslik asoslari haqida bilim berish, bu fanning filologiya fakultetlaridagi o'rni va ahamiyatini ochib berishga qaratilgan. Qo'llanma adabiyotshunoslikka oid nazariy bilimlarni o'zlashtirishga, badiiy asarlarni tahlil qilish ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.
Asosiy mavzular
- Adabiyotshunoslikka kirish: Adabiyotshunoslik fanining obyekti, asosiy sohalari (adabiyot nazariyasi, adabiyot tarixi, adabiy tanqid) va yordamchi sohalari (bibliografiya, tekstologiya, историография, metodologiya) haqida ma'lumot beriladi. Fanning maqsad va vazifalari, boshqa fanlar bilan aloqasi ko'rsatilgan.
- Badiiy adabiyotning umimiy xususiyatlari: Badiiy adabiyotning ijtimoiy ong shakllaridan biri ekanligi, so'z san'ati sifatidagi o'rni ochib beriladi. Adabiyot va jamiyat, insonning badiiy adabiyotdagi roli, san'at tushunchasi va uning turlari tahlil qilinadi.
- Badiiy adabiyotda mazmun va shakl birligi: Mazmun va shakl tushunchalarining ta'rifi, ularning falsafiy asoslari, badiiy adabiyotning mazmuniy va shakliy tomonlari, mazmun va shaklning o'zaro aloqadorligi, badiiy asarda mazmunning shaklga o'tib turishi kabi masalalar ko'rib chiqiladi.
- Obrazlilik va badiiy obraz: Obrazlilik tushunchasi, obraz terminining kelib chiqishi, fizik va badiiy obrazlar, obrazning turlari, lirik, epik va dramatik obrazlar, ularning o'ziga xos xususiyatlari haqida ma'lumotlar beriladi.
- G'oyaviylik, xalqchillik, milliylik va baynalmilallik: Badiiy adabiyotning g'oyaviyligi tushunchasi, tendentsiozlik, sinfiylik va partiyaviylik, xalqchillik, umuminsoniy va milliy xususiyatlar, yozuvchining dunyoqarashi va adabiyotning g'oyaviyligi masalalari tahlil etiladi.
- Badiiy asarning mavzu va g'oyasi: Mavzu va g'oya haqida tushunchalar, yozuvchining mavzu tanlashi, tematika, asarning asosiy va ob'ektiv g'oyasi, leytmotiv tushunchasi, mavzu va g'oyaning o'zaro aloqadorligi masalalari yoritiladi.
- Syujet va kompozitsiya: Syujet va fabula tushunchalari, hayot materiali va syujet, konflikt (harakatga keltiruvchi kuch), syujet elementlari (ekspozitsiya, tugun, voqealar rivoji, kulminatsiya, yechim), prolog va epilog, kompozitsion vositalar tahlil qilinadi.
- Badiiy asar tili: Til haqida umumiy tushuncha, umumxalq tili, adabiy til va badiiy til, tilning leksik resurslari (arxaizm, tarixizm, neologizm, professionalizm, dialektizm, varvarizm, vulqarizm) haqida ma'lumotlar beriladi. Badiiy nutqning o'ziga xos xususiyatlari ko'rsatiladi.
- She'r tuzilishi: She'r terminining ma'nolari, nasr va nazm, ritm, she'riy vazn va uning til xususiyatlariga bog'liqligi, jahon she'riyati vazn sistemalari, o'zbek she'riyati vazn sistemalari ('aruz'), barmoq va sarbast vaznlar haqida ma'lumotlar beriladi.
- Adabiy tur va janrlar: Adabiy tur tushunchasi, uch adabiy tur (epos, lirika, drama) va ularning o'ziga xos xususiyatlari, janrlar (hikoya, qissa, roman, doston, g'azal, qo'shiq, tragediya va h.k.) haqida ma'lumot beriladi.
- Adabiy oqim va uslub: Adabiy oqim va yo'nalishlar, adabiyot tarixidagi turli oqimlar (klassitsizm, romantizm, realizm, modernizm va h.k.), ijodiy metod tushunchasi, badiiy uslub masalalari ko'rib chiqiladi.