Қарақалпақ тилиндеги морфонологиялық қубылыслар
Ushbu kitob qoraqalpoq tilida morfonologik hodisalarni o'rganishga bag'ishlangan bo'lib, unda o'zbek tili va turkiy tillar doirasida morfonologiya masalalari ko'rib chiqiladi. Kitobda morfemalar, fonemalar, ularning o'zgarishlari va qo'llanilishi, shuningdek, turli so'z shakllarida morfonologik o'zgarishlar tahlil etiladi. Kitob tilshunoslikka oid tadqiqotlar uchun qo'llanma bo'lib xizmat qilishi mumkin.
Asosiy mavzular
- "Qaraqalpaq tilindegi morfonologiyaliq qubılıslar" kursining maqsad va vazifalari: Kursning maqsadi talabalarga morfonologiya, uning turkiy tillardagi o'rni haqida tushuncha berish, qoraqalpoq tilidagi morfonologik hodisalarni aniqlash va tahlil qilishdan iborat. Vazifalari: morfonologiya masalalarini o'rganish, fonologiya bilan aloqasini aniqlash, qoraqalpoq tilidagi morfonologik hodisalarni sistemalashtirish, morfemalarning fonologik tuzilishini o'rganish, fonologik qubılıslar bilan singarmonizm qonuniyatlari o'rtasidagi aloqalarni aniqlash, morfonemalar modellashtirish, morfemalar birikuvida yuzaga keladigan morfonologik hodisalarni o'rganish va tadqiqot natijalari bo'yicha takliflar berish.
- Morfonologiyaning izertleniwi (4saat): Morfonologiyaning tadqiq etilish tarixi, I.A.Boduen de Kurtene va N.S.Trubetskoyning morfonologiyaga qo'shgan hissasi, rus tilshunosligida morfonologiya masalalari, turkiy tillarda morfonologiya, I.P.Pavlovning chuvash tili materiallari asosidagi tadqiqoti, E.R.Tenishevning sariq uyg'ur va salar tillari bo'yicha tadqiqotlari, N.A.Baskakovning qarashlari, V.I.Zolxoyevning tadqiqotlari, A.Ayg'abylоvning tadqiqotlari, T.Sadykovning tadqiqotlari, A.Nurmanov va A.Abduazizovlarning tadqiqotlari, M.Djusupovning tadqiqotlari, qoraqalpoq tilshunosligida morfonologiyaning o'rni.
- Qaraqalpaq tilinde morfemalardın' fonologiyalıq du'zilisi (2saat): Morfema tushunchasi, morf va morfema o'rtasidagi farq, qaraqalpoq tilida morfemalarning fonologik tuzilishi, tub morfema, affiks morfema, morfemaning fonetik o'zgarishlari, allomorf, morfemaning semantik-morfonologik birligi, tilga semantik-strukturaviy yondashuv, morfemaning til sistemasidagi o'rni, tub morfemalarning tuzilishi haqida turli xil qarashlar, qoraqalpoq tilida tub morfemalarning fonetik tuzilishi, bir unli fonemadan iborat tub morfemalar, ikki fonemadan iborat tub morfemalar, uch fonemadan iborat tub morfemalar, to'rt fonemadan iborat tub morfemalar, arab-fors tillaridan o'zlashgan tub morfemalar.
- Lektsiya: Qaraqalpaq tilinde geminat dawıssızlar (2saat): Geminat undoshlar, ularning qoraqalpoq tilidagi o'rni, N.K.Dmitrievning geminat undoshlar haqidagi qarashlari, A.Davletovning fikrlari, A.G'ulomovning fikrlari, A.Martine va A.M.Shcherbaklarning fikrlari, F.Abdullayevning fikrlari, geminat undoshlarning kelib chiqishi, geminat undoshlarning so'z turlarida qo'llanilishi, geminat undoshlarga oid adabiyotlar.
- Qaraqalpaq tilinde qabatlasqan dawıssızlar(4saat): Qabatlashgan undoshlar, ularning so'z boshida, o'rtasida va oxirida qo'llanilishi, N.A.Baskakovning qarashlari, F.Abdullayevning fikrlari, V.V.Radlovning qarashlari, A.N.Kononovning qarashlari, A.M.Shcherbakning qarashlari, E.V.Seventyanning qarashlari, qaratil tilida qabatlashgan undoshlar, qoraqalpoq tilida undoshlarning turlari, qoraqalpoq tilida unlilarning turlari, undoshlarning guruhlanishi, qoraqalpoq tilida undoshlarning qo'llanilishi, qoraqalpoq tili adabiyotlari.
- Affiks morfemalardın' variantları(4saat): Affiks morfemalar, ularning variantlari, affiks morfemalarning fonetik tuzilishi, tovushlar moslashuvi, unli va undosh tovushlar almashinuvi, sinkgarmonizm, morfemaning ifodalanishi, affikslar va lug'aviy tilda qo'llanilishi, YUNISBEKOVning affikslar haqidagi fikrlari.
- Qaraqalpaq tilı morfonemaları ha'm olardın' modelleri (2 saat): Morfonologiyada o'rganish birliklari, morfonema, uning fonologik jihatlari, A.Reformatskiyning morfonema haqidagi fikrlari, V.G.Chorganova, N.E.Ilinaning qarashlari, E.Kurilovichning fikrlari, M.V.Panovning fikrlari, V.G.Chorganovaning tasnifi, adabiyotlar.