Электронные публикации и основные физико-математические ресурсы Интернета

Maqolada Rossiya va xorijda elektron nashrlarning rivojlanishining asosiy yo'nalishlari va tendentsiyalari tavsiflangan. Mualliflarga o'z maqolalari va kitoblarini Internetga joylashtirish nega foydaliligi ko'rsatilgan. Internetning eng yirik fizika-matematika resurslarining manzillari va qisqacha tavsifi berilgan. Rossiyaning ilmiy elektron resurslarini rivojlantirish uchun nima qilish kerakligi shakllantirilgan.

Asosiy mavzular

Kirish: Internet ulkan axborot resursi bo'lib, usiz olimlar, universitet o'qituvchilari, muhandislar va talabalarning ishi samarasiz bo'lib qoladi. Internet nafaqat elektron shaklda ilmiy yozishmalarni olib borishga, balki tadqiqot natijalarini tezkor nashr etishga va zarur materiallarni samarali qidirishga imkon beradi.
Bosma ilmiy nashrlarning rivojlanish tarixi: Birinchi bosma ilmiy jurnallar bosma mashinasi ixtiro qilinganidan 200 yil o'tgach, XVII asrning ikkinchi yarmida paydo bo'la boshladi. Birinchi bosma jurnallar fanning rivojlanishi, ixtirochilik faoliyati va ilmiy tadqiqotlar xronologiyasini yuritishga imkon berdi.
Internetda elektron nashrlar: ikkita asosiy yo'nalish: So'nggi paytlarda Internet tarmog'ining jadal rivojlanishi bilan bog'liq holda, tobora ko'proq elektron ilmiy nashrlar paydo bo'lmoqda, ularga kirish yakuniy foydalanuvchilar uchun bepul. Bunday nashriyotchilarning ko'plari Open Access harakatiga tegishli.
Open Access harakatining tarixi: 1991 - fizika bo'yicha ishlarning preprint arxivi yaratildi (Open Archives - Ochiq arxivlar). 1993 - Stiven Xarnadning «Elektron jurnallar» mavzusidagi pochta ro'yxatida olimlarni o'z nashrlarining arxivlarini yaratishga va ularni Internetda ochiq joylashtirishga chaqiruvchi murojaati.
Ochiq nashrlar ularning iqtibosini oshiradi: Ochiq foydalanish tarafdorlari tomonidan o'tkazilgan nashrlarning ochiq foydalanish imkoniyatining ushbu nashrlar iqtibosiga ta'sirini o'rganish ochiq foydalanishni targ'ib qilishda muhim rol o'ynadi. Ushbu tadqiqotlarning natijalari CiteSeer veb-saytida taqdim etilgan.
Internetning tez rivojlanishi bilan bog'liq asosiy tendentsiyalar: Ko'pgina tadqiqotchilar, shu jumladan taniqli jurnallarning tahririyatlariga kiruvchi jahon miqyosidagi olimlar, qog'oz shaklida oddiy nashrlar bilan bir qatorda, o'z ishlarini elektron shaklda Internetda parallel ravishda joylashtirmoqdalar. Bunga quyida sanab o'tilgan bir qator sabablar sabab bo'lgan.
Nashriyotlarning elektron nashrlarga munosabati: Internetdagi ilmiy nashrlarga ochiq kirish harakati ilmiy adabiyot bozorini nazorat qilishga urinayotgan yirik nashriyotlarning kuchli qarshiliklariga duch kelmoqda. Ushbu qarshilikning eng yuqori ifodasi bir qator nashriyotlarning nashrlari mualliflari bilan tuzgan shartnomalariga Internetda ushbu nashrlarni erkin foydalanishni taqiqlovchi shartlarning kiritilishi bo'ldi.
Elektron jurnallarning huquqiy maqomi: Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 2006 yil 20 apreldagi 227-sonli «Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 2002 yil 30 yanvardagi 74-sonli qaroriga o'zgartirishlar kiritish to'g'risida»gi qarorida 11-bandda shunday deyilgan: «Doktorlik dissertatsiyasining asosiy ilmiy natijalari yetakchi taqriz qilinadigan ilmiy jurnallar va nashrlarda e'lon qilinishi kerak».
Internetda ilmiy nashrlarni qanday topish mumkin: Internetda ilmiy nashrlarni qidirishda eng kuchli qidiruv tizimidan foydalanish yaxshiroqdir (www.google.com yoki www.google.ru - Internetning rus zonasida). Internetdagi elektron ilmiy nashrlarning aksariyati, ayniqsa formulali materiallar PDF formatida (PS formati ancha kamroq) bo'lganligi sababli, qidiruv oynasida maqolalarda bo'lishi kerak bo'lgan kalit so'zlar ro'yxatidan tashqari, «pdf» belgisini qo'shish kerak.
Internetning eng yirik fizika va matematika resurslari: Elektron manba arXiv - fizika, matematika, informatika, mexanika, astronomiya va biologiyaning barcha sohalari bo'yicha elektron ilmiy nashrlarning eng katta bepul arxivi hisoblanadi. Batafsil tematik katalog va ko'plab mezonlar bo'yicha maqolalarni qidirish imkoniyati mavjud.
"EqWorld — Matematik tenglamalar olami" xalqaro ilmiy-ta'lim sayti: "EqWorld - Matematik tenglamalar olami" xalqaro ilmiy-ta'lim veb-sayti matematik tenglamalarga bag'ishlangan dunyodagi eng yirik elektron resursdir. Sayt quyidagi bo'limlarni o'z ichiga oladi:
Internetda fizika-matematika forumlari: Internetdagi fizika-matematika va boshqa ilmiy forumlar - olimlar, o'qituvchilar, muhandislar va talabalarning virtual muloqotining o'ziga xos shakli bo'lib, u belgilangan qoidaga ko'ra (odatda foydalanuvchining elektron pochta manzilini ko'rsatgan holda ro'yxatdan o'tish talab etiladi) savollar berish va ularga javob olish imkonini beradi.
Elektron kutubxonalar va Internetda elektron kitoblarni joylashtirish: Chet elda elektron kitoblarni ochiq foydalanish rejimida joylashtiradigan bir qator elektron kutubxonalar mavjud. Quyida matematikaga oid kitoblarni o'z ichiga olgan ba'zi elektron kutubxonalar keltirilgan.
Mualliflarga o'z kitoblarini Internetda joylashtirish nega foydali: Hozirda Rossiyada ilmiy adabiyotlarni nashr etishning asosiy qismi RFFI (va ta'lim grantlari) grantlari yoki muallif hisobidan amalga oshiriladi, bu mualliflarga hech qanday daromad keltirmaydi yoki faqat ramziy daromad keltiradi (agar oxir-oqibat sezilarli moddiy xarajatlardan qochishga muvaffaq bo'lsa, yaxshi).
Rossiyaning ilmiy elektron resurslarini rivojlantirish uchun nima qilish kerak: Rossiyaning ilmiy elektron resurslarini rivojlantirish va ilmiy materiallarga kirishni kengaytirish uchun maqola mualliflari quyidagilarni amalga oshirishni maqsadga muvofiq deb hisoblashadi: