Mаteriаlshunоslik vа kоnstuksiоn mаteriаllаr texnоlоgiyasi

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi tomonidan tasdiqlangan o'quv dastur asosida tayyorlangan bo'lib, mashinasozlik yo'nalishidagi talabalar uchun materialshunoslik, konstruksion materiallar texnologiyasi, metallurgiya va materiallarga ishlov berish kabi muhim fanlar bo'yicha ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Kitob materialshunoslikning nazariy asoslari, metall va metallmas materiallar ishlab chiqarish usullari, quymachilik, bosim ostida ishlash, payvandlash, termik ishlov berish va boshqa texnologik jarayonlarni qamrab oladi.

Asosiy mavzular

Kirish. Cho'yan va po'lat ishlab chiqarish: Ushbu mavzuda konstrusion materiallar texnologiyasi va konstrusion materiallar haqida umumiy ma'lumotlar beriladi. Metallar ishlab chiqarish uchun xomashyo materiallari, domna pechida cho'yan eritish jarayoni va po'lat eritish usullari ko'rib chiqiladi.
Rangli metallar va ularning qotishmalarini ishlab chiqarish: Rangli metallar va ularning xususiyatlari, mis, alyuminiy, magniy va titan ishlab chiqarish texnologiyalari, ularning qotishmalari va qo'llanilishi haqida ma'lumotlar beriladi.
Quymakorlikning umumiy tavsifi: Quymakorlik jarayonining mohiyati, quymalar olish usullari, quymalarning texnologikligi, quymalarning nuqsonlari va ularni bartaraf etish usullari bayon etiladi.
Quymalar ishlab chiqarishning asosiy usullari: Quyish qoliplari, qolip tayyorlash usullari, mashinada qolip tayyorlash, quyish sistemasi, metallni eritish, erib ketuvchan modellar bo'yicha quymalar olish, qobiqli qoliplarda quyma olish, bosim ostida quyma olish kabi asosiy usullar tahlil etiladi.
Metallarni bosim bilan ishlashning umumiy tavsifi: Metallarni bosim bilan ishlash (MBI) ning mohiyati, plastiklik, naklyop, tekstura, MBI usullari, metallarni qizdirish, kamerali pech, termik ishlov berish jarayonlari haqida ma'lumotlar beriladi.
Mashinasozlik profillarini ishlab chiqarish usullari: Prokatlash, sortament, prokat stani, bukilgan profillar, metalloplast, tishli g'ildirak va rez'balarni nakatka qilish, gidroekstruziya, metallarni cho'zib tortish (kiryalash) kabi mashinasozlik profillarini ishlab chiqarish usullari ko'rib chiqiladi.
Bolg'alash va shtamplash: Erkin bolg'alash, hajmiy shtamplash (HSh) va list shtamplash (LSh) operatsiyalari, uskunalar, sovuqlayin LSh texnologik jarayoni haqida ma'lumot beriladi.
Payvand birikmalarni hosil qilishning asoslari. Elektr yoyi yordamida payvandlash: Payvandlashning mohiyati, payvandlash usullari, payvand birikmalari, payvandlanuvchanlik, elektr yoyi payvandlash, elektrodlar, tok manbalari va qo'lda payvandlash rejimi haqida ma'lumotlar beriladi.
Termik payvandlash usullari: Flyus ostida avtomatik elektr yoy payvandlash, himoya gazlari muhitida payvandlash, elektr-shlak payvandlash, plazma yordamida payvandlash, elektron-nur yordamida payvandlash, lazer yordamida payvandlash, gaz yordamida payvandlash kabi termik payvandlash usullari ko'rib chiqiladi.
Payvand konstruksiyalar ishlab chiqarishning termomixanik va mexanik usullari: Elektr kontakt payvandlash, uchma-uch (kontakt) payvandlash, nuqtaviy (kontakt) payvandlash, ishqalab payvandlash, sovuqlayin payvandlash, diffuzion payvandlash usullari haqida ma'lumot beriladi.
Metallarni naplavka qilish, kavsharlash va turli usullar bo'yicha payvandlash texnologiyasi: Metallarni naplavka qilish, metallizasiya, kavsharlash (payka), po'latlarni payvanddash, cho'yanlarni payvandlash, rangli metallarni payvanddash texnologiyalari haqida ma'lumotlar beriladi.
Metallmas konstruksion materiallardan detallar va mahsulotlar ishlab chiqarish texnologiyasining asoslari: Kukun metallurgiyasi, plastmassalar, rezina va ulardan detallar tayyorlash usullari haqida ma'lumotlar beriladi.
Konstruksion materiallarga kesib ishlov berishning fizik-mexanik asoslari: Kesib ishlov berish, kesish rejimi elementlari, tokarlik keskichi va uning burchaklari, qirindi hosil bo'lishi, kesish kuchlari va quvvati kabi jarayonlar haqida ma'lumotlar beriladi.
Tokarlik stanoklarida zagotovkalarni yo'nib ishlash texnalogik usuli: Tokarlik stanoklarining tuzilishi va ishlash prinsipi, unda bajariladigan ishlar, kesuvchi asboblar, kesish rejimining elementlari va zagotovkalarni yo'nib ishlash texnologiyasi ko'rib chiqiladi.
Zagotovkalar teshiklarini parmalash, yo'nib kengaytirish va sidirish: Zagotovkalarni parmalash, zenkerlash, razvyortkalash, yo'nib kengaytirish va sidirish usullari, kesuvchi asboblar va uskunalar haqida ma'lumotlar beriladi.
Zagotovkalar yassi va shakldor yuzalarini randalash, yoʼnish, sidirish va frezalash: Randalash, yoʼnish, sidirish va frezalash usullari, kesuvchi asboblar, stanoklar va ularda bajariladigan ishlar haqida ma'lumot beriladi.
Zagotovkalarga abraziv asboblar yordamida ishlov berish (Jilvirlash): Jilvirlashning mohiyati, jilvirlash usullari, abrazivlar va abraziv asboblar, jilvirlash stanoklarishng turlari haqida ma'lumot beriladi.
Detallar yuzalarini pardozlash va mustaxkamlash usullari yordamida ishlash. Konstruksion materiallarga ishlov berishning elektr fizikaviy va ximiyaviy usullari: Detallar yuzalarini pardozlash va mustahkamlash, elektrofizikaviy va elektroximiyaviy ishlov berish usullari haqida ma'lumotlar beriladi.