Петербургские повести
Nikolay Gogolning "Peterburg qissalari" to'plami Peterburg jamiyatining turli qatlamlarida yashovchi oddiy odamlarning hayoti va fojialarini aks ettiruvchi beshta hikoyadan iborat. Hikoyalar shaharning yolg'izlik, umidsizlik va shafqatsizlik muhitini tasvirlaydi. Ular mansabparastlik, boylikka intilish va idealning yo'qligi bilan yo'qotilgan insoniylikni ko'rsatib beradi.
Asosiy mavzular
- Mansabparastlik va jamiyat: Ko'plab qahramonlar jamiyatda o'z o'rnini topishga intilishadi, lekin mansabparastlik va materializm ularni insoniylikdan mahrum qiladi. "Nevskiy prospekti" hikoyasida poruchik Pirogovning faqat o'z manfaati yo'lida harakat qilishi va uning natijasida yuzaga kelgan fojiali vaziyat bunga misol bo'la oladi. Shuningdek "Shinel" qissasida Akakiyning hayotini mansabi belgilab beradi.
- Idealning yo'qligi: Qahramonlar hayotida ma'naviy qadriyatlar yo'qolgan, orzu-maqsadlar esa boylik va shuhratga yo'naltirilgan. Bu holat insonning ichki dunyosini bo'shatib, uni ma'naviy tanazzulga olib keladi. Akakiyning shinelga bo'lgan muhabbati uning hayotida ma'naviyat o'rnini egallaganini ko'rsatadi.
- Yolg'izlik: Peterburgning shovqinli hayoti fonida qahramonlar o'zlarini yolg'iz va keraksiz his qilishadi. Ular jamiyatdan chetlatilgan, ularning dardlari va orzulari hech kimga qiziq emas. Akakiyning o'limi uning yolg'izligini va jamiyatga keraksizligini yaqqol namoyon qiladi.
- Orzular va voqelik: Hikoyalarda orzular va voqelik o'rtasidagi tafovut insonning ruhiy holatiga ta'sir etadi. Orzularga erishishga bo'lgan urinishlar ko'pincha fojiali oqibatlarga olib keladi, chunki voqelik ideal tasavvurlarga mos kelmaydi. Piskaryovning go'zallikka intilishi uning o'limiga sabab bo'ladi.
- Insoniylik va shafqatsizlik: Jamiyat insonlarga nisbatan shafqatsiz, ularning qadr-qimmatini mensimaydi. Mansabdor shaxslarning oddiy odamlarga bo'lgan munosabati, ularning huquqlarini poymol qilishi bunga yaqqol misol bo'la oladi. Akakiyning haqoratlanishi va oxir-oqibatda shinelini o'g'irlashlari uning inson sifatida qadrsizlanishini ko'rsatadi.