Qimmatli qog'ozlar
Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi qimmatli qog'ozlar bozori, uning rivojlanishi, huquqiy asoslari, institutlari va operatsiyalari haqida batafsil ma'lumot beradi. Unda qimmatli qog'ozlarning turlari, emitentlar, investorlar, fond birjalari, depozitariylar, kliring palatalari va tijorat banklarining bu bozordagi roli hamda faoliyati yoritilgan. Shuningdek, kitobda mamlakatimiz qimmatli qog'ozlar bozorining rivojlanishiga ta'sir ko'rsatuvchi omillar, xalqaro tajribalar va davlat tomonidan tartibga solish mexanizmlari ham tahlil qilingan.
Asosiy mavzular
- Qimmatli qog'ozlarning mazmuni, maqsadi va funksiyalari: Qimmatli qog'ozlar moliyaviy instrumentlarining boshqa turlaridan farqli eng katta va alohida bozoriga ega bo'lgan guruhini tashkil etadi. Ular o'ziga xos bozoridagi moliyaviy munosabatlarni belgilovchi, shakllantiruvchi va rivojlantiruvchi, moliyaviy resurslarni samarali taqsimlanishi va qayta taqsimlanishini ta'minlovchi vosita sifatida har hil turlarda, shakl va mazmunlarda namoyon bo'ladi.
- Aksiyalar: Aksiya – o‘z egasining aksiyadorlik jamiyati foydasining bir qismini dividendlar tarzida olishga, aksiyadorlik jamiyatini boshqarishda ishtirok etishga va u tugatilganidan keyin qoladigan mol-mulkning bir qismiga bo‘lgan huquqini tasdiqlovchi, amal qilish muddati belgilanmagan egasining nomi yozilgan emissiyaviy qimmatli qog‘oz.
- Qarz munosabatini ifodalovchi qimmatli qog‘ozlar: Obligatsiya – bu uning egasi qarz berganligidan guvohlik beruvchi va unga ushbu qimmatli qog‘ozning nominal qiymatini unda ko‘rsatilgan muddatda belgilangan (qat’iy) foiz to‘langan holda qoplash majburiyatini tasdiqlovchi qimmatli qog‘ozdir.
- Hosilaviy qimmatli qog‘ozlar: Qimmatli qog‘ozlarning hosilalari – o‘z egalarining boshqa qimmatli qog‘ozlarga nisbatan huquqlarini yoki majburiyatlarini tasdiqlovchi va yuridik shaxslar tomonidan emitentning opsionlari, qimmatli qog‘ozlarga doir fyucherslar va boshqa moliyaviy vositalar tarzida chiqariladigan qimmatli qog‘ozlar.
- Qimmatli qog‘ozlar bozorida investitsiya faoliyati va tashkiliy asoslari: Qimmatli qog‘ozlar bozorida investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchi investitsiya institutlari banklar va boshqa tashkilotlar bo‘lib, ular qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish va investitsiyalarni jalb qilishda muhim rol o‘ynaydi.
- Qimmatli qog‘ozlar bozorida depozitariylar: Depozitariy deganda sodda qilib qimmatli qog‘ozlarni saqlash faoliyatini amalga oshiruvchi yuridik shaxsni tushunish mumkin. U qimmatli qog‘ozlarning mulk huquqini va boshqa huquqlarini hisobga olishni depozitariyga topshiradi.
- Hisob – kitob kliring palatasi: Hisob – kitob kliring palatasi – qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha hisob kitoblarni amalga oshiradi. U bitimlarni tasdiqlash, hisobga olish va pul mablag‘larini o‘tkazish bo‘yicha operatsiyalarni amalga oshiradi.
- Tijorat banklari qimmatli qog‘ozlar bozorida: Tijorat banklari - bu tijorat tashkiloti bo‘lib, yuridik va jismoniy shaxslardan omonatlarni qabul qilish, olingan mablag‘lardan o‘z tavakkalchiligi va xatari ostida kreditlash yoki investitsiyalash, shuningdek, to‘lovlarni amalga oshirish uchun foydalanadigan yuridik shaxsdir. Ular qimmatli qog‘ozlar bozorining rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.