Тоғ жигарранг тупроқларининг хилма-хиллигини сақловчи айрим табиий омиллар тавсифи
Ushbu kitob O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi Tuproqshunoslik va agrokimyo ilmiy-tadqiqot davlat instituti tomonidan chop etilgan. Unda tog‘ jigarrang tuproqlarining xilma-xilligini saqlovchi ayrim tabiiy omillar tavsifi (Chotqol va Nurota tog‘lari misolida) o'rganilgan. Dissertatsiyada tuproq hosil bo‘lishi, uning shakllanishida tabiat omillari (ona jins, relyef, iqlim, o‘simlik va hayvonot dunyosi, vaqt)ning roli, tog‘ mintaqasidagi tuproq qoplamining xilma-xilligini saqlashda iqlimning o‘rni, tuproqning vertikal mintaqaviyligi qonuniyatlari, eroziya, unumdorlikni saqlash kabi masalalar ko‘rib chiqilgan. Shuningdek, tuproq qoplamining xilma-xilligini barbod qiluvchi omillar va ularning oldini olish chora-tadbirlari ham muhokama qilingan.
Asosiy mavzular
- Tuproq hosil bo‘lishida tabiiy omillarning roli: Tuproq hosil bo‘lishi murakkab jarayon bo‘lib, ona jins, relyef, iqlim, o‘simlik va hayvonot dunyosi, vaqt kabi omillar bevosita va bilvosita ta’sir ko‘rsatadi. Har bir omilning o‘ziga xos ta’siri mavjud va ularning o‘rnini boshqa omillar to‘liq bosa olmaydi.
- Tog‘ mintaqasida tuproq qoplamining xilma-xilligi: Tog‘li hududlarda tuproq qoplami tekisliklarga nisbatan xilma-xil bo‘ladi. Bunda relyef, iqlim (yog‘in miqdori, harorat) kabi omillarning ta’siri kuchliroq seziladi. Har xil balandlik, nishablik, экспозиция (quyoshga nisbatan joylashuvi) tuproqning xususiyatlariga ta’sir etadi.
- Tuproq eroziyasi va uning oldini olish choralari: Tuproq eroziyasi (suv va shamol eroziyasi) tuproq qoplamiga katta zarar yetkazadi. Eroziyaga qarshi kurashish, tuproqni saqlash muhim vazifa hisoblanadi. Bu borada o‘simlik qoplamini saqlash, agrotexnik tadbirlarni to‘g‘ri qo‘llash, melioratsiya ishlari muhim ahamiyatga ega.
- O‘simlik qoplamining tuproqqa ta’siri: O‘simliklar tuproq hosil bo‘lishida muhim rol o‘ynaydi. Ular organik moddalarning manbai hisoblanadi, tuproqning tuzilishini yaxshilaydi, eroziyaga qarshi kurashadi. O‘simliklar ildizlari tuproqni mustahkamlaydi.