"Қутадғу билиг" асарида қўлланган лексик синонимлар

Ushbu maqola Yusuf Xos Xojibning "Qutadg'u bilig" asaridagi leksik sinonimlarning etimologik xususiyatlarini tahlil qiladi. Asarda qo'llanilgan sinonimlar ularning ma'no jihatidan bir-biriga yaqinligi yoki mutlaq tengligi, shuningdek, kelib chiqish manbalari (turkiy, arabcha, mo'g'ulcha va boshqalar) asosida turlarga ajratiladi. Maqolada sinonimlarning asar tilini boyitishi va uning badiiy-estetik qimmatini oshirishdagi o'rni ham yoritilgan. Shuninigdek, ayrim sinonimlar hozirgi o'zbek tilida qo'llanilishi, ba'zilari esa iste'moldan chiqqani yoki fonetik o'zgarishlarga uchragani ham ta'kidlangan.

Asosiy mavzular

Leksik sinonimlarning etimologik xususiyatlari: Maqolada "Qutadg'u bilig" asarida qo'llanilgan sinonimlarning kelib chiqishiga ko'ra qadimiy turkiy, o'zlashma (arab, mo'g'ul) va yangi hosil bo'lgan turdagi sinonimlar tahlil qilingan.
Asarda qo'llanilgan sinonimlarning turlari: Asarda qo'llanilgan sinonimlar ma'no jihatidan mutlaq sinonimlar (bir xil ma'noli) va semantik sinonimlar (bir-biriga yaqin ma'noli) kabi turlarga ajratiladi. Shuningdek, ular nutqning turli qismlariga mansubligi (ot, sifat, fe'l, ravish) bo'yicha ham ko'rib chiqiladi.
Sinonimlarning asar tiliga ta'siri: Muallifning fikricha, asarda qo'llanilgan sinonimlar lug'aviy boylikni oshirish, badiiy ifodani kuchaytirish va uslubning rang-barangligini ta'minlashga xizmat qilgan.
Zamonaviy o'zbek tilida sinonimlarning holati: Maqolada XI asrda qo'llanilgan ba'zi sinonim so'zlarning hozirgi o'zbek tilida iste'moldan chiqib ketganligi, ba'zilari esa fonetik o'zgarishlar bilan saqlanib qolganligi qayd etilgan.