Mahbub ul-Qulub
Alisher Navoiyning "Mahbub ul-Qulub" asari insoniyat, jamiyat va axloq-odob masalalariga bag'ishlangan pandnoma. Asarda adolat, saxovat, qanoat, sabr, tavozu kabi fazilatlar ulug'lanib, zulm, hasad, riyo kabi illatlar qoralanadi. Muallif jamiyatning turli tabaqalari vakillarini (shohlar, vazirlar, ulamolar, fuzalolar, qozilar, muftiylar, tabiblar va boshqalar) o'ziga xos uslubda tasvirlab, ularning ijobiy va salbiy xususiyatlarini ochib beradi. Asar hikoyatlar, aforizmlar va she'riy parchalar bilan boyitilgan.
Asosiy mavzular
- Adolat: Odil shohning fazilatlari, uning xalqqa rahmdilligi, mamlakatni obod qilishi, qonun ustuvorligini ta'minlashi va adolatsizlikka qarshi kurashishi ta'kidlanadi. Adolatli hukmdorning adolatsizlardan farqi ko'rsatiladi.
- Saxovat: Saxovatpesha insonning xislatlari, uning jamiyatga foydasi, saxovatning turli ko'rinishlari (berish, kechirish, yordam berish) va saxovatli bo'lishning ahamiyati tahlil qilinadi. Saxovatpesha insonning baxillikdan farqi ko'rsatiladi.
- Qanoat: Qanoatning mohiyati, uning inson hayotidagi o'rni, qanoatli bo'lishning afzalliklari, nafsni tiyish, mol-dunyoga hirs qo'ymaslik, o'z rizqiga shukr qilish kabi masalalar yoritiladi. Qanoatpesha insonning tama'girdan farqi ko'rsatiladi.
- Sabr: Sabrning ahamiyati, qiyinchiliklarga bardosh berish, nafsni tiyish, g'azabni yengish, o'z hissiyotlarini nazorat qilish kabi masalalar tahlil qilinadi. Sabrli insonning shoshqaloqdan farqi ko'rsatiladi.
- Tavozu: Tavozuning insonlar o'rtasidagi munosabatlardagi o'rni, kamtarlikning fazilatlari, manmanlik va kibrdan saqlanish, o'zini boshqalardan ustun qo'ymaslik kabi masalalar yoritiladi. Tavozu'li insonning kibirlidan farqi ko'rsatiladi.
- Ishq: Ishqning mohiyati, uning inson ruhiyatiga ta'siri, ishqning turli ko'rinishlari (ilohiy ishq, insoniy ishq), ishq yo'lida chekiladigan azoblar va ishqning sadoqatga undashi kabi masalalar yoritiladi. Haqiqiy ishq va majoziy ishqning farqi ko'rsatiladi.
- Zikr: Zikrning ahamiyati, Ollohni yod etish, qalbni poklash, nafsni tiyish, zikrning turlari va zikr qiluvchining fazilatlari kabi masalalar tahlil qilinadi. Haqiqiy zikrning zohiriy zikrdan farqi ko'rsatiladi.