Nazm ul-javohir
«Nazm ul-Javohir» Alisher Navoiyning hikmatli ruboiylari to‘plami bo‘lib, unda axloq-odob, insoniylik, adolat va ma’naviyat masalalari qalamga olinadi. Asarda hayotning turli jabhalariga oid pand-nasihatlar, ibratli fikrlar jamlangan. Kitob Navoiyning o‘ziga xos uslubi va chuqur ma’naviy dunyosini aks ettiradi.
Asosiy mavzular
- Axloq va odob: Insonning jamiyatdagi o‘rni, o‘zaro munosabatlari, adolatli bo‘lish, yaxshilik qilish, yomonlikdan qochish, kamtarinlik, saxovatlilik, halollik va to‘g‘rilik kabi axloqiy fazilatlar targ‘ib etiladi. Gʻiybatdan, yolgʻondan, hasaddan saqlanish, tilni tiyish, sirlarni saqlash kabi odoblar ham o‘rin olgan.
- Ma'naviyat va din: Kitobda iymon, e'tiqod, Ollohga muhabbat, taqvo, ibodat, sabr-qanoat, nafsni tiyish, o‘limni yod etish, dunyoga berilmaslik kabi ma’naviy qadriyatlar ulug‘lanadi. Shuningdek, Qur’on tilovati, namozning fazilatlari, avliyolarni zikr qilish kabi diniy amallar ham eslatib o‘tiladi.
- Ilm va hikmat: Ilmning fazilati, donishmandlik, aql-idrok, tafakkur qilish, pand-nasihat olish, hikmatli so‘zlarni qadrlash, kitob o‘qish, ulamolarni hurmat qilish kabi mavzular yoritiladi. Johillikdan, nodonlikdan, aqlsizlikdan saqlanishga chaqiriqlar mavjud.
- Hayot va o'lim: Umrning qisqaligi, dunyoning o'tkinchiligi, o'limning haq ekanligi, qabr azobi, yaxshi nom qoldirish, mol-dunyoga berilmaslik, qanoat bilan yashash, o'limga tayyorgarlik ko'rish kabi mavzular qamrab olingan. Har bir inson o'z o'limini unutmasligi kerakligi uqtiriladi.
- Do'stlik va dushmanlik: Yaxshi do'stni qadrlash, yomon do'stdan uzoq bo'lish, do'stlikning sadoqati, vafo, do'stga yordam berish, dushmanlikdan saqlanish, hasadgo'y va g'iybatchilardan ehtiyot bo'lish kabi masalalar ko'tariladi.
- Oilaviy munosabatlar: Ota-onani hurmat qilish, ularga yaxshilik qilish, farzandlarga mehr-oqibatli bo'lish, ularni tarbiyalash, oila a'zolari o'rtasidagi o'zaro hurmat va muhabbatni saqlash kabi mavzularga e'tibor qaratiladi.
- Adolat va rahbarlik: Adolatli hukm chiqarish, xalq manfaatini o'ylash, zulm va jabrdan saqlanish, mansabdorlik mas'uliyati, rahbarning xalqqa xizmat qilishi kabi masalalarga oid fikrlar bayon etiladi.